تفاوت عقاید شيعيان زيدي یمن با شيعه دوازده امامی

پس از حادثه کربلا و شهادت امام حسین(علیه‌السلام) در سال ۶۱هجری، امویان قدرت سیاسی را به طور کامل در دست گرفتند. با این‌که در دوران امویان شیعیان عموما از امام علی بن حسین(علیه‌السلام) و امام محمد باقر(علیه‌السلام) و امام جعفر صادق(علیه‌السلام) پیروی کردند. در عین حال دو انشعاب نیز روی داد. یکی پیدایش «کیسانیه» بود که گروهی معتقد شدند پس از امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) برادرش محمد حنفیه امام است، و دیگری ظهور «زیدیه» بود که جمعی از شیعیان پس از امام زین‌العابدین(علی‌السلام) به امامت فرزندش «زید» معتقد شدند.

زید‌بن علی، در دوران «هشام بن عبدالملک» به سال (۱۲۲ه. ق) خروج کرد و در کوفه مردم با او بیعت کردند. زید، امیرالمومنین(علیه‌السلام) را از سایر اصحاب پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) بر‌تر می‌دانست. در عین حال به خلافت ابوبکر و عمر نیز گردن می‌نهاد. و می‌پنداشت که تنها باید بر علیه فرمان‌روایان ستم‌گر قیام کند و اين دو خليفه ستم‌گر نبوده‌اند.[1]

هر چند او مدعی امامت، به مفهوم شیعی آن، نبود لکن زید خود را همتا و رقیب برادرش امام محمد باقر(علیه‌السلام) نمی‌دانست. اما طرف‌داران او، پس از شهادت وی به امامت فرزندش «یحیی» معتقد شدند و بدین ترتیب، بخشی از جامعه شیعی، آئین تازه‌ای به نام «زیدیه» را پذیرفت. به عبارت دیگر، زید به امامت امام محمد باقر(علیه السلام) معتقد بود. اما می‌گفت: باید بر علیه طغیان و ستم‌گری «هشام بن عبدالملک» قیام مسلحانه کرد. وی می‌پنداشت که معنای امر به معروف و نهی از منکر همین است. اما امام محمدباقر(علیه‌السلام) این نظر را رد می‌کرد، و قائل بودند که شرائط انقلاب و خروج بر علیه حکومت فراهم نیست و کار فرهنگی و علمی را بهتر می‌دانست.

این طایفه نیز ابتدا یک گروه سیاسی محض بود و سخن اصلی آن نیز مساله امامت بود. زیدیان معتقد بودند که امام باید «قائم بالسیف» (قيام كننده با شمشير بر عليه ظالمين) باشد و اين يكي از شعارهای اصلی آنان بود. امام بايد تقیه را‌‌ رها کرده و علیه ستم‌گران قیام کند. این گروه بعد‌ها به صورت یک فرقه مذهبی و کلامی درآمد و معتقد شدند: باید با فرمان‌روایان ستم‌گر جنگید و ستم را نابود کرد و حق را بر جای خود نشاند. و امامت فاجر درست نیست. و نباید به او اقتدا کرد. نماز آن‌گاه درست است که به امامت آن کس که فاسق نیست گزارده شود.[2]

به عقیده آنان هرکس از خاندان محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فاطمی‌نژاد، عالم و شجاع باشد و مردمان را به خداوند بخواند امام و واجب‌الاطاعه است.[3] با این‌که فرقه‌های مختلف زیدی در تمامی اندیشه‌های سیاسی (مانند دیگر اندیشه‌ها) عقاید یکسانی ندارند. در عین حال می‌توان اصول زیر را از عقاید عمومی سیاسی و اساسی آنان دانست:

1. پس از پیامبر ابوبکر و عمر خلیفه مسلمانان می‌باشند. و درباره عثمان توقف دارند.
2. امیرالمومنین(علیه‌السلام) افضل صحابه بوده و از نظر رتبه معنوی از دیگران ممتاز بود، اما جایز است که گاهی مفضول بر افضل مقدم شود.
3. از امامی باید اطاعت کرد که دارای شرایط لازم باشد. از جمله: از فرزندان امیرالمومنین(عليه‌السلام) باشد، قائم به سیف، عادل، مجتهد، پرهیزگار و... باشد.
4. تقیه حرام است،
5. قیام مسلحانه علیه استکباران واجب است. 
6. لازم است که حکومت با رهبری امامی از آل علی(علیه‌السلام) ایجاد شود. از آن‌جا که زیدیان آزادی اراده (اختیار) را از معتزله قبول کرده بودند[4] آزادی‌خواهی و انقلابی‌گری و ستم‌ستیزی آنان از یک پشتوانه کلامی و ایدئولوژیکی نیز برخوردار است.[5]

این در حالی است که  به اعتقاد شیعه دوازده امامی، قیام بر علیه ستم‌گران آن‌گاه لازم و واجب است که دیگر شرائط نیز مهیا باشد. اگر شرائط و زمینه برای قیام بر علیه حکام جائر فراهم باشد شیعیان امامیه نیز قائل به آن هستند. هم‌چنین شیعیان امامیه قائل به تقیه هستند، در حالی که شیعیان زیدیه آن را رد می‌کنند و قبول ندارند.
اختلاف دیگری که شیعیان زیدی با شیعیان امامیه دارند، این است که امامیه هیچ‌گاه قائل به خلافت خلفای اول و دوم یعنی ابوبکر و عمر نیست و امامت مفضول بر فاضل را قبول ندارد، در حالی که شیعیان زیدی نظر دیگری داشتند که بیان شد.

در نتیجه: شیعیان زیدی با شیعه دوازده امامی در برخی اصول مشترک است و در برخی مبانی و اصول کاملا اختلاف دارد.

..............................................................
پي نوشت
[1]. مقالات الاسلامیین، ۴۰
[2]. همان، ۴۰-۴۵
[3]. فرق الشیعه، نوبختی، ۸۹؛ بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، ۳۴مقاله سید محمد حسین طباطبائی
[4]. اسلام در ایران، ۲۶۳
[5]. دائرة المعارف تشيع، تهران، نشر شهيد سعيد محبي، ج 4 ص 350