چکیده: یکی از زیباترین حالات و خصوصیاتی که موجب نزدیکی انسان به خدا می شود سخاوت، گشاده دستی و کمک به نیازمندان است.
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه:
سخاوت مندی و نیکو کاری یکی از زیبا ترین و بارزترین صفات مؤمنان و معروف ترین اخلاق انبیاء و اوصیای برگزیده الهی است. سخاوت و گشاده دستی شعاعی از کرامت و بزرگواری و عالی ترین صفات انسانی است که انسانها را به خداوند متعال نزدیک می نماید. سخاوتمندی مورد ستایش خداوند متعال و مورد علاقه همه انسانها است. منابع اسلامی همواره فراد را از بخل و تنگ نظری باز داشته است و همگان را به بهره مندی سخاوت و گشاده دستی رهنمود ساخته است.
جایگاه و اهمیت سخاوتمندی در فرهنگ اسلامی:
در بینش و نگرش اسلامی یکی از مهمترین و با ارزش ترین وظایفی که بر عهده انسانها گذاشته شده است دستگیری و رسیدگی به امور نیازمندان و فقرا است. در مکتب و فرهنگ اسلامی بی توجهی به حقوق نیازمندان گناهی بزرگ و نابخشودنی است که خداود متعال به آن وعده آتش جهنم را داده است. «ما سَلَكَكُمْ في سَقَرَ، قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ، وَ لَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكينَ؛ [مدثر/ آیات44-42]چه چيز شما را به دوزخ در آورد؟ گويند: ما از نمازگزاران نبوديم و بينوا را طعام نمىداديم». بعد از آنکه خداود متعال علت جهنمی شدن بعضی افراد را بی توجهی و عدم نمازگزار بودن آنان معرفی نمودند، عامل دیگر یعنی بی توجهی به احوال مستمندان را نیز از جمله عوامل جهنمی شدن جهنمیان بر می شمارند. «اطعام مسكين گرچه به معنى غذا دادن به بينوايان است، ولى ظاهراً منظور از آن، هر گونه كمك به نيازمنديهاى ضرورى نيازمندان مىباشد، اعم از خوراك و پوشاك و مسكن و غير اينها. و همانگونه كه مفسران تصريح كردهاند منظور از آن" زكات واجب" است چرا كه ترك انفاقهاى مستحبى سبب ورود در دوزخ نمىشود، و اين آيه بار ديگر اين مطلب را تاكيد مىكند كه زكات به طور اجمال در مكه نيز نازل شده بود، هر چند تشريع جزئيات و تعيين خصوصيات حدود و مخصوصا تمركز آن در بيت المال در مدينه بوده است.»[1]
سخاوتمندان با اخلاق در پناه خدا هستند:
در منابع روایی افراد سخاوتمند دارای جایگاهی والا و ارزشمند می باشند در پناه الهی قرار دارند. کما اینکه در آیات قرآن کریم بی توجهی به حقوق فقرا موجب دوری از خداوند متعال و گرفتار شدن در آتش جهنم معرفی شده است. در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «اَلسَّخىُّ قَريبٌ مِنَ اللّه ، قَريبٌ مِنَ النّاسِ ، قَريبٌ مِنَ الجَنَّةِ؛[2] سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزديك است». در روایتی ارزش دیگری از امام موسی بن جعفر(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «السَّخِيُّ الْحَسَنُ الْخُلُقِ فِي كَنَفِ اللَّهِ لَا يَسْتَخْلِي اللَّهُ مِنْهُ حَتَّى يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِيّاً وَ لَا وَصِيّاً إِلَّا سَخِيّاً وَ مَا كَانَ أَحَدٌ مِنَ الصَّالِحِينَ إِلَّا سَخِيّاً وَ مَا زَالَ أَبِي يُوصِينِي بِالسَّخَاءِ حَتَّى مَضَى وَ قَالَ مَنْ أَخْرَجَ مِنْ مَالِهِ الزَّكَاةَ تَامَّةً فَوَضَعَهَا فِي مَوْضِعِهَا لَمْ يُسْأَلْ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبْتَ مَالَك؛[2] يعنى سخىِ خوش خو در پناه حقتعالى است، او را وا نمىگذارد خداى تا داخل بهشت كند. و نفرستاده است حقتعالى هيچ نبى و نه وصى الاّ آنكه سخى بودهاند و نبوده هيچ كسى از اهل صلاح الاّ آنكه سخى بوده. و پدر، مرا هميشه وصيت به سخا مىكرد تا گذشت». بر اساس آموزه های روایی بهشت خانه سخاوتمندان است، کما اینکه از پیامبر اکرم(صلی الله عیله و اله) نقل شده است: «الْجَنَّةُ دَارُ الْأَسْخِيَاء؛[3] بهشت خانه و جایگاه سخاوتمندان است».
فصل و روزی نیکو کاری را دریابیم:
از جمله کارهای زیبایی که از لطف الهی و به همت مسئولان خدوم و انسان دوست ایران اسلامی پایه ریزی و انجام شده است نامگذاری و اختصاص روزهایی از سال به نام نیکو کاری و احسان به نیازمندان است. هر ساله در این ایامی خاصی سازمان های حمایتی سعی در جمع آوری کمک و وجوهات نقدی و غیر نقدی می نماید تا اینکه به وسیله این هدایا قدمی در جهت بر طرف نمودن آلام آنان برداشته باشند. رفتار زیبا و خدا پسندانه ای که در کلام نقل شده از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین مورد ستایش و توصیف قرار گرفته شده است: «إِنَّ اللّه تَعالى جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ، سَخىٌّ يُحِبُّ السَّخاءَ، نَظيفٌ يُحِبُّ النَّظافَةَ؛[4]خداوند زيباست و زيبايى را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پاكيزه است و پاكيزگى را دوست دارد».
بهترین و بدترین خصلت های انسانی
در فرهنگ و آموزه های اسلامی از جمله بهترین و زیباترین خصلت های انسانی و اخلاقی سخاوت و گشاده دستی و کمک به نیازمندان است. در روایتی از رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: « خَيْرُ خِصَالِ الْمُسْلِمِينَ السَّمَاحَةُ وَ السَّخَاءُ؛[5] بهترین خصلتهای مسلمین بخشندگی و سخاوت است». و همچنین بر اساس آیات قرآن کریم این چنین استفاده می شود که بخل و تنگ نظری از جمله بدترین رذایل اخلاقی است: « الَّذينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرينَ عَذاباً مُهينا؛[نساء/37] همان كسان كه بخل مىورزند و مردم را هم به بخل فرمان مىدهند و آنچه را كه خداوند از فزونى و بخشش خويش به آنان داده است پنهان مىكنند و كافران را عذابى خواركننده آماده كردهايم.»
سخن آخر: اسلام دین مهرورزی و نوع دوستی است از این رو آموزه های وحیانی و انسان ساز آن همگان را به دستگیری و کمک به نیازمندان ترغیب نموده است و افراد را از بی توجهی به احوال ایشان بر حذر می دارد.
_______________________
پی نوشت ها:
[1]. تفسير نمونه، ج25، ص253.
[2]. الکافی: ج4، ص40، ح 9؛ بحارالأنوار: ج 70، ص308، ح 37.
[3]. جامع الأخبار(للشعيري): ص112.
[4]. نهج الفصاحه ص 293 ، ح 690.
[5]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج15، ص258.