امتحانات الهی

امتحانات الهی یک سنت غیر قابل تغییر است، و هیچ کسی از این قانون الهی  مستثنا نیست؛ حتی خداوند متعال بهترین پیامبران خود را بیشتر از همه مورد امتحان قرار داده است. قرآن در سوره عکبوت می فرماید: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ (2) وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ» یعنی: «آيا مردم گمان كردند به حال خود رها می شوند و آزمايش نخواهند شد؟! ما كسانى را كه پيش از آنان بوده اند را نیز آزموديم (و اينها را نيز امتحان خواهیم کرد) بايد علم خدا در مورد كسانى كه راست می گويند و كسانى كه دروغ می گويند تحقق يابد».

بله امتحان يك سنت هميشگى و جاودانه الهى است، امتحان مخصوص شما جمعيت مسلمان نيست، سنتى است كه در تمام امت هاى پيشين نیز جارى بوده است. می فرمايد:" ما كسانى را كه قبل از آنها بودند هم آزمايش كرديم؛ آنها را نيز در كوره‏ هاى سخت امتحان افكنديم، آنها نيز هم چون شما در فشار دشمنان بي رحم و جاهل و بي خبر و متعصب و لجوج قرار داشتند، هميشه ميدان امتحان باز بوده و گروهى در اين ميدان شركت داشته‏ اند.

بايد هم چنين باشد چرا كه در مقام ادعا هر كس می تواند خود را برترين مؤمن، بالاترين مجاهد، و فداكارترين انسان معرفى كند، بايد وزن و قيمت و ارزش اين ادعاها از طريق آزمون روشن شود، بايد معلوم گردد تا چه اندازه نيات درونى و آمادگي هاى روحى با اين گفته‏ ها هماهنگ يا ناهماهنگ است؟ آرى «بايد خدا بداند چه كسانى راست می گويند، و چه كسانى دروغگو هستند».

نکته قابل توجه این که: بديهى است خدا همه چیز را می داند، حتى قبل از خلقت انسان ها، منظور از علم در اين جا همان تحقق عينى مسائل و وجود خارجى آنها است، ظهور آثار و شواهد عملى است، يعنى بايد علم خدا درباره اين گروه عملا در خارج پياده شود، و تحقق عينى يابد، و هر كس آن چه را در درون دارد بيرون بريزد، اين است معنى ظاهر شدن «علم» الهی.

دليل اين مساله نيز روشن است زيرا نيات درونى و صفات باطنى تا در عمل انسان تحقق و عينيت پيدا نكند ثواب و جزا و كيفر مفهوم ندارد. آزمايش براى تحقق بخشيدن به نيات و صفات درونى است.

و به عبارت ديگر اين عالم هم چون يك «دانشگاه» يا يك «مزرعه» است (اين تشبيهات در متون احاديث اسلامى وارد شده) برنامه اين است كه در دانشگاه استعداد ها شكوفا گردد، لياقت ها پرورش يابد، و آن چه در مرحله «قوه» است به «فعليت» برسد. از اين جا است که می فهميم آزمايش هاى الهى، براى شناخت افراد نیست، بلكه براى پرورش و شكوفايى استعدادها است.

بنابراين اگر ما آزمايش می كنيم براى كشف مجهول است، اما اگر خداوند آزمايش می كند، براى كشف مجهول نيست؛ بلكه براى پرورش استعداد ها و به فعليت رسانيدن قوه‏ ها است.   (بر گرفته از تفسير نمونه، ج‏16، ص: 202-208)

این تعابیر در روایات نیز اشاره شده است، به طور مثال حضرت امیر المومنین(ع) هم در این باره می فرماید: «سوگند به كسى كه پيامبر (ص) را به حق مبعوث كرد، به شدت مورد آزمايش قرار می گيريد، و غربال می شويد، و همانند محتويات يك ديگ به هنگام جوشش، زير و رو خواهيد شد، آن چنان كه بالاى شما پائين و پائين بالا قرار خواهد گرفت».( نهج البلاغه خطبه 16) امام صادق (ع) نیز در این باره می فرماید: «معنای این فتنه در آیه، آزمایش است در مال و جان هایتان».( الميزان في تفسير القرآن، ج‏16، ص: 110)