امکان درک خدا

ذات و ماهیت هر چیزی فقط جنس و فصل او‌ است؛ لذا نه وجود از اجزای ماهیت است و نه عدم و نه چیز دیگر. اما وجود برای ماهیت هر چند عرض نیست؛ ولی در عالم ذهن و با نوعی تسامح در عالم واقع، می‌تـواند به نحو عروض و عرضی مطرح باشد.

بسیاری از پرستندگان علوم جدید اساساً بنابر اعتراف خود، از همان ابتدا هم به دنبال یافتن خدا نبودند؛ چرا که یافتن خدا نیازمند علمی غیر از دانش فنی و محاسبات ریاضی است و عملی غیر از جهان خواری و لذت جویی می طلبد.

اسلام برای خدا وجود و شخصیت مستقلی قرار داده و موجودیت انسانی برای او قائل نیست از این رو؛ 1. با فرد انسانی مقایسه نمی شود، 2. صفات مشابهی مانند علم، قدرت و حکمت که در انسان وجود دارد و به خدا استناد داده شود به مفاهیم والاتری است.

دیدگاه درست در مورد خدا دیدگاهی است که اولیای خاص خدا ارائه داده اند و بویژه در مکتب اهل بیت بدان پرداخته شده، لذا فهم عرفی از خدا که بسیاری از به اصطلاح دینداران مبتلا به آن هستند خدای حقیقی نیست و تنها راه شناخت حقیقی خداوند، شناخت او در خویشتن خویش است، با هدایت انسان کاملی که خدا را در خویش یافته است.

خدا همه جا حاضر است، ولی ما انسان‏ ها به دلیل دل‏مشغولی های دنیوی و عادت به دست‏یازی به علت‏های طبیعی و مادی، از وجود این منبع بی پایان غافلیم و به گونه ‏ای رفتار می کنیم که گویا خاستگاه و ملجأ واقعی خود را گم کرده ‏ایم.

چون خداوند حاضر است، انسان ابتداء او را می شناسد و سپس خود را نیز به او می شناسد.این همه نشان دهنده آن است که نزدیک ترین راه برای رسیدن به خدا خود خداست و برای شناخت او نیاز به هیچ واسطه ای نیست بلکه ذات اقدس احدیت برترین گواه و شاهد بر خود است.

انسان می‌تواند از راه‌هاى مختلف به شناخت خدا دست یابد، این شناخت ممکن است از راه عقل باشد و یا از راه دل. گاهى همچون حکیم و فیلسوف از طریق علم حصولى و با استعانت از حسّ و عقل براى مطلوب خود استدلال نموده و آن‌را می‌فهمد، و گاه، همانند عارف، از راه علم حضورى به نظاره معشوق می‌نشیند و آن‌را شهود می‌نماید.

شناخت ذات خدا محال است، زیرا انسان محدود است و محدود نمی تواند به شناخت کامل از خدای نامحدود نائل شود و فکر و اندیشه بشر، به ذات غیبی خدا راه ندارد و به جز تحیّر و سرگردانی یا انحراف و گمراهی، بهره دیگری نخواهد داشت.

اگر انسان به دنبال رسیدن به کمال است و خواهان مقامی است که در حد خودش نقص و عیب نداشته باشد، و راه رسیدن به این مقام نیز از طریق اتصال به موجود بی‌نقص است، چگونه راضی می‌شود که موجود ناقص را بپرستد.

هر چند عقل ما راهی به حقیقت اوصاف الهی ندارد، اما به شناخت اجمالی می‌رسد، زیرا وقتی به جهان هستی و آفرینش‌های دقیق و شگفت‌آور آن می‌نگرد، می‌فهمد آفریدگاری هست. اما هرگز کنه و ذات او را نمی‌توان فهمید.