- مگر می شود چیزی به انسان برسد و از آن خوشحال نشود؟ و یا چیزی از او فوت شود و نگران و غمگین نگردد؟ اگر انسان تعالیم قرآن را دنبال کند، می تواند به گونه ای زندگی کند که داشته ها و نداشته ها او را مضطرب و دگرگون نسازند.
در بیانات حضرت امیر(علیه السلام) آمده است که در تعریف زهد به آیه ای از قرآن استناد کردند و فرمودند: «همه زهد در دو جمله قرآن آمده است؛ خداوند متعال فرموده: «لِكَيْلا تَأْسَوا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ [حدید/23] تا بر آنچه از دستتان مى‌رود، اندوهگين نشويد و بر آنچه به دستتان مى‌آيد، شادمانى نكنيد» بنابراین هر كس بر گذشته تاسف نخورد و به آنچه در دست دارد دلبسته نباشد، زهد را از هر دو طرف در اختيار گرفته است.» [1]
لازمه ی عمل به این آیه دو چیز است:
اول: ایمان به خدایی حکیم و اینکه، هیچ کاری از او بدون حکمت سر نمی‌زند.
دوم: شناخت دنیا و اعتقادی عمیق به آزمون و گذرا بودن دنیاست. و اگر چنین اعتقادی نباشد، طبیعتا انسان در برابر چیزهایی که از دست می دهد غمگین شده و در مقابل، اگر چیزی را بدست آورد سرمست می شود.
اما اگر انسان موقعیت خود را در این دنیا بداند و متوجه باشد که او به همراه کاروان هستی، در حال حرکت و عبور از این گذرگاه است و این توجه را داشته باشد که فقط چند روزی در این مسافرخانه مهمان است، آنگاه می تواند بپذیرد چیزهایی که از او فوت شده، جزع و فزع ندارد و دلباخته شدن برای چیزهایی که بدست آورده، همچون رفتار کودکانی ست که با دیدن اسباب بازی چنان شادمان می شوند که حتی گاهی از خود غافل می شوند.
ولی حقيقت اين است كه مظاهر فريبنده اين دار الغرور، زود انسان را به خود جذب و سرگرم، و از ياد حق غافل مى كند و زهد از بهترین راه ها برای غفلت زدایی ست. باید توجه داشت که زهد، بدان معنى نيست كه انسان به مواهب الهى در اين جهان پشت پا بزند، و يا از آنها بهره نگيرد. بلکه زهد آن است كه انسان اسير این نعمت ها نگردد، و آن را هدف و بهره اصلى خود نشمرد.
افراد با ايمان با توجه به اصل فوق (زهد) هنگامى كه به نعمتى از سوى خدا مى رسند خود را امانتدار او مى دانند، نه از رفتن آن غمگين مى شوند نه از داشتن آن مست و مغرور. به مانند کارمند بانک كه با یک دست اموال زيادى را دريافت، و با دست دیگر همان را پرداخت مى كند، لذا نه از دريافتش ذوق زده مى شود و نه از پرداختش غمگين.
دلیل مطلب هم همان است که این شخص خود را امانت دار می داند و لذا برایش فرقی نمی کند چه مقدار مال به او برسد و چقدر از دستش برود. طبق بیان قرآن هم هر نعمتی که به ما می رسد از خداست و انسان در این بین امانتدار الهی ست. قرآن می فرماید: «مَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ [نحل/53] هر نعمتى كه داريد از خداست.»
«قتيبة بن سعيد مى گويد: وارد يكى از قبايل عرب شدم، صحرايى ديدم پر از شترانى كه همه مرده بودند كه به شماره در نمى آمد، در آنجا پير زنى بود، پرسيدم اين شتران از آن كه بوده است؟ گفت: آن پير مرد را كه بالاى آن تل مى بينى كه نشسته و پشم مى تابد، به سراغ او آمدم، گفتم: اينها همه از آن تو بوده؟!
گفت: بنام من بوده است!
گفتم: چه شده كه به اين روزگار افتاده اند؟
او در جواب (بى آنكه اشاره اى به آفت و علت مرگ و مير آنها كند) گفت: آن كس كه داده بود گرفت.
گفتم: (ناراحت نيستى و) در اين باب چيزى گفته اى؟
گفت: سوگند به آن كس كه من بنده اى از مخلوقات او هستم، كه انسان در دنيا هدف مصائب و محنتها است.
اگر شترانم در خوابگاه خود بودند و اين قضاى الهى كه اتفاق افتاد رخ نمى داد، خوشحال نمى شدم (من تنها به رضاى او راضيم و هر چه او خواسته است همان را مى پسندم).» [2]
نتیجه:
نکته اساسی که تعریف زهد در آن خلاصه می‌شود، دل نبستن به دنیاست. یعنی انسان در دنیا چیزهایی را بدست می آورد و چیزهایی را هم از دست می دهد، هنر آن است که انسان نسبت به این نعمت هایی که یک روز می آیند و روز دیگر می روند، دلداده و هراسان نشود، چرا که دلبستگی به دنیا چناچه در روایات آمده است، سرآمد همه گناهان است. «حُبُّ الدنیا رَأسُ کلِّ خَطیئةِ [3] ریشه همه بدی ها و خطاها، حبّ و دلبستگی به دنیا است.»
____________________
پی نوشت:
[1]. بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ناشر: دار إحياء التراث العربي، بیروت،سال چاپ: 1403، ج 75، ص 71.
[2]. تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج 23، ص 368، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران، سال چاپ: 1374 ش.
[3]. الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب، ج 2، ص 131، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران، سال چاپ: 1407 ق.