- در دنیای مادی که جاذبه ها همه به سوی مادیّت است، وارد شدن در حریم و خانه الهی و سه روز ماندن در آنجا می تواند تا حدودی زنگارها را از دل ببرد و هرچند برای مدت محدودی انسان را در دنیایی از معنویت قرار دهد.
ماه رجب که در روایات ما از آن به عنوان ریسمان الهی یاد شده است [1] فرصتی مناسب برای آماده شدن و ورود در ماه مهانی خداست. اواسط ماه رجب در کشور ماه از حال و هوای خاص معنوی برخوردار است، آنهم بخاطر سنت حسنه اعتکاف که گروه زیادی از جوانان میهن اسلامی را روانه خانه خدا می کند تا به دور از مظاهر مادی ارتباط خود را با صاحبخانه بیشتر و محکم تر کنند.
مرحوم میرزا جواد تبریزی (رحمه الله علیه) در ایام البیض، سه روز درس خود را تعطیل می کردند، بعضی دوستان به ایشان عرض می کردند: همه طلاب که به اعتکاف نمی روند؛ سه روز درس را تعطیل نکنید. معظم له می فرمودند: «این سنت حسنه اعتکاف باید ترویج و تقویت شود و ما درس را تعطیل می کنیم تا علاوه بر روشن شدن اهمیت این روزها، خود هم ثوابی برده باشیم و ان شاء اللّه این کار در میزان اعمال ثبت شود.» [2]
فضیلت اعتکاف
عبادت های الهی به صورت های مختلف ظهور پیدا می کنند، یعنی گاهی ذکر است و گاهی فکر، گاهی به شکل حرکت است و گاهی هم به شکل سکون. یکی طواف خانه خدا است و دیگری وقوف در عرفات و مشعر و منا. اما اعتکاف همانطور که از نامش پیداست به معنای «اقبال و روی آوردن به چيزی همراه با تعظيم و بزرگداشت آن.» [3] نوع دیگری از عبادت الهی است.
در فضيلت اعتكاف همين بس كه معادل طواف خانه ٴخدا قرار گرفته و کنار رکوع و سجده ذکر شده و همتای آنها شمار آمده است.
دو تن از پيامبران بزرگ الهی مأمور شدند تا كعبه و حريم آن را از وجود بت تطهير كنند تا عبادت كنندگان در كنار خانه ی خدا به طواف و اعتكاف و ركوع و سجود بپردازند. قرآن می فرماید: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَ أَمْنًا وَ اتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَ الْعَاكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ [بقره/125] به ياد آوريد زمانی كه خانهٴ كعبه را محل بازگشت و جايگاه امنيت مردم قرار داديم و از مقام ابراهيم، عبادتگاهی برای خود برگزينيد. و ما به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه خانهٴ مرا برای طواف كنندگان و معتكفان و ركوع كنندگان و سجده كنندگان، از هر گونه آلودگی تطهير كنيد.»
فضیلت دیگر اعتکاف آن است بايد در مسجد و خانهٴ خدا باشد، آن هم نه هر مسجدی، بلكه در مساجد خاصی که ذکر کرده اند. (البته در غیر از مساجد چهارگانه، اعم از جامع و غیر آن به قصد رجاء مطلوبیت (به امید این‌که مطلوب خداوند واقع شود) مانعی ندارد). [4]
و مهمتر از فضائل قبلی که برای اعتکاف ذکر شده این فضیلت است که با آنکه روزه خود از اركان مهم دين اسلام است، ولی با این حال چنین عبادتی، شرط اعتكاف قرار گرفته است. یعنی ارزش اعتكاف به حدی است كه يکی از برجسته ترين اركان دين، شرط آن قرار می گيرد. همان گونه كه نماز بدون طهارت ارزشی ندارد؛ چون فرموده اند: «لا صلاة إلاّ بطهورٍ» [5] اعتكاف هم بدون روزه صحيح نيست؛ چون در روایت آمده است که: «لا اعْتكاف إلاّ بصومٍ» [6] بنابراین روزه باعث عظمت اعتکاف شده و به آن رونق می بخشد.
به نظر می رسد با بیان این مطالب تا حدودی عظمت اعتکاف روشن شده باشد.
سیره معصومین (علیهم السلام) در انجام اعتکاف
در روایت آمده است که «روش پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) این بود که در دهه آخر ماه مبارک رمضان معتکف می شدند، یکسال به خاطر مقارن شدن مسافرت با ایّام اعتکاف موفق به اعتکاف نشده و لذا سال بعد بیست روز معتکف شد.» [7]
اهمیت اعتکاف به قدری است که اگر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در یکسال موفّق بر اعتکاف نمى شدند، سال بعد قضاى آن را به جا مى آوردند.
در روایت دیگری آمده است: «تعجّب است که چرا مردم اعتکاف را رها کرده اند؟ در حالى که پیامبر (صلی الله علیه و آله) گاه مستحبات را بجا مى آورد و گاه آن را ترک مى کرد. امّا از هنگام هجرت به مدینه هرگز آن را ترک نکرد تا وفات کرد.» [8]
این روایت علاوه بر بیان اعتکاف سیزده ساله پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) نشان مى دهد که آغاز سنّت اعتکاف ابتداى ورود رسول خدا به شهر مدینه بوده است.
نتیجه:
اعتکاف برای معتکف، محیطی را به دور از تعلّقات دنیوى فراهم می کند که چند روز را به خود بپردازد، چرا که میدان تقویت اراده و تمرین مبارزه با نفس است، چون معتکف در این مدت چیزهاى حلالى را برخود حرام کرده و از آنها استفاده ننموده است. در نهایت آنکه اعتکاف از جمله توفیقات محدودی ست که ممکن است سالانه یک بار نصیب هر فرد شود، بنابراین سزاور است که انسان چنین فرصتی را مغتنم شمارد و حتی المقدور از آن بهره مند شود.
___________________
پی نوشت:
[1]. «جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَيْنِي وَ بَيْنَ عِبَادِي فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَيَّ» مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسين بن محمد تقى، تاريخ وفات مؤلف: 1320 ق، محقق / مصحح: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، موضوع: جوامع روايى، زبان: عربى، تعداد جلد: 28، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، مكان چاپ: قم، سال چاپ: 1408 ق، ص535.
[2]. پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
[3]. مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مصحح: داوودی، صفوان عدنان، ناشر: دار الشامیة، محل نشر: بیروت، ص579.
[4]. سایت مقام معظم رهبری.
[5]. من لا يحضره الفقيه، ابن بابويه، محمد بن على، تاريخ وفات مؤلف: 381 ق، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، موضوع: كتب اربعه، زبان: عربى، تعداد جلد: 4، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، مكان چاپ: قم، سال چاپ: 1413 ق، ج1 ص33.
[6]. همان، ج2، ص184.
[7]. سنن ابن ماجه، المؤلف: ابن ماجة أبو عبد الله محمد بن يزيد القزويني، وماجة اسم أبيه يزيد (المتوفى: 273هـ)، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، الناشر: دار إحياء الكتب العربية، ج1، ص562.
[8]. ربيع الأبرار و نصوص الأخبار، ابو القاسم محمود بن عمر الزمخشري، الموضوع : الحديث الشريف، الناشر : مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، ج2، ص284.