- یک عمل اخلاقی برای اینکه مستحق پاداش الهی شود، علاوه بر حسن فعلی نیاز به حسن فاعلی هم دارد، لذا با این دو رکن (حسن فعلی و فاعلی) عمل نزد پروردگار عالم مورد مدح و ستایش واقع می شود.
هر انسانی ممکن است در طول زندگی خود عمل خوبی انجام دهد؛ البته ممکن است برخی از این افراد به دینی پایبند نبوده و صرفا این کارها را به عنوان خدمت به مردم انجام داده باشند. حال پیرامون اینکه چنین عملی آیا نزد پرودگار عالم دارای اجر و مزد هست یا خیر، نظر اندیشمندان اسلامی را مرور می‌کنیم:
مرحوم امام خمینی می‌فرماید: «اعمال از جهت ظاهر ممكن است شبيه هم باشند و شايد دو عمل هر دو خير و صالح به نظر آيد و عين هم باشند و يا حتی يكی از آندو خيلی با ارزشتر و بزرگ تر به نظر آيد ولي انگيزه و نيت است كه اعمال را از هم جدا ميكند، لذا ممكن است عملی كه خيلی با ارزش به نظر میرسد در واقع اصلاً ارزشی نداشته باشد و يا برعكس. پس ارزش واقعی اعمال وابستگی جدی به نيّت و انگيزه فاعل دارد.» [ر.ك، به عدل الهی از ديدگاه امام خمينی، ص 94 ـ 196] لذا در اینجا که اعمال این انسان‌ها با هدف خدمت به بشریت صورت گرفته است می‌توان تصوّر کرد که اجر و مزدی را هم دربر‌داشته باشد؛ لذا شهید مطهری بعد از بررسی آیات و روایات درباره وضع مخترعان و مکتشفان غیر مسلمان (اهل كتاب) می‌نویسد: «افرادی این‌چنین که البته در همه زمان‌ها کم یا بیش پیدا می‌شوند، حداقل این است که در عذاب آن‌ها تخفیف داده می‌شود و یا عذاب آن‌ها به کلی برداشته می‌شود.» [عدل الهی، ص347] پس می‌توان گفت که این قبیل از افراد بی اجر و مزد نمی‌مانند؛ ان‌شاءالله.
پی نوشت
عدل الهی از ديدگاه امام خميني (ره)، موسسة تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، چاپ اول. ص94-196
مطهری، مرتضی، عدل الهی، قم، انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزة علميه، 1361، ص347.