طالع بینی واقعیت دارد؟

با سلام و تشکر از ارتباط شما با مجموعه رهروان ولایت
از آنجایی که فال «نیک» و «بد» زدن در میان مردم بوده و هست، به نظر می‌رسد علت اصلی آن، ناآگاهى از علل واقعى حوادث است. بدون شک فال نیک و بد زدن، هیچ گونه اثر طبیعى و تکوینی نخواهد داشت، ولى نکته مهم، آثار روانى آن است که بر فرد وارد می‌شود؛ چون فالی که خوب باشد برای فرد امید آفرین بوده و از طرفی فال بد موجب وارد شدن استرس و به نوعی ترس از آینده خواهد شد. بنابراین، نمی‌توان به صورت کلّی؛ فال را خرافه پنداشت، همان‌طور که در سخنان پیشوایان معصوم(علیهم‌السلام)؛ اعتقاد به فال نیک سفارش شده است. ولی اگر آمیخته با خرافات بود، دیگر به آن سفارشی نمی‌شد؛ و از آنجا که دین اسلام، همیشه از مسائل مثبت و امیدآفرین، استقبال می‌کند، از فال نیک نهى نکرده، ولى فال بد را به شدّت محکوم و رد می‌کند. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، تفأل (فال نیک) را دوست می‌داشت و از تطیّر (شوم و فال بد) منع می‌فرمود.[1]
در حالات خود پیامبر اسلام(صلی‌الله علیه‌وآله) و ائمه اطهار(علیهم‌السلام) نیز دیده می‌شود که گاهی مسائلی را به فال نیک می‌گرفتند؛ مثلاً در جریان برخورد مسلمان‌ها با کفار مکّه در سرزمین «حدیبیه» آمده است، هنگامی که «سُهَیل بن عمرو» به عنوان نماینده‌ی کفار مکّه به سراغ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمد و حضرت از نام او آگاه گردید، فرمود: «قد سهل علیکم امرکم»؛ یعنی از نام سهیل من تفأل می‌زنم که کار شما سهل و آسان می‌شود.[2]

پس فال به خودی خود اعتبار ندارد و مورد امضای شارع (تأیید دین) نیست، ولی چون فال نیک حرکت آفرین و امیدآور است و آثار روانی زیادی دارد، مورد سفارش و تایید دین بوده و از طرفی از فال بد به شدت نهی شده است. و حتی در بعضی روایات فال بد زدن در حد شرک شمرده شده است. فال بد زدن و آن را در برابر خدا در سرنوشت خویش مؤثر دانستن یک نوع شرک به خداست.[3]

در جوامعی که به خدا ایمان ندارند (هر چند از نظر علم و دانش روز پیشرفت‌های فراوانی کسب کرده‌اند) اعتقاد به اقبال و بخت و خرافات دیگر فراوان دیده می‌شود؛ و هنوز هم بازار رمّالان و فال‌گیران در میان آن‌ها گرم است، و مسئله‌ی موهوم بخت و طالع‌بینی در میان آن‌ها مشتری فراوان دارد، ولی خداوند در قرآن می‌فرماید: «فال بد شما نزد خداست (و همه‌ی مقدّرات به قدرت او تعیین می‌گردد) بلکه شما گروهى فریب‏خورده هستید.»[4]
همچنین قرآن مجید نیز از امتهای گذشته نقل می‌کند که به پیامبر خود می گفتند: «ما تو را شوم می دانیم و به تو فال بد می‌زنیم و به همین جهت به تو ایمان نمی‌آوریم، و آن  پیامبر در جوابشان می گفت: فال بد، حق را ناحق و باطل را حق نمی‌کند و کارها همه به دست خدای سبحان است نه به دست فال، که خودش مالک خودش نیست، تا چه رسد به این که مالک غیر خودش باشد و اختیار خیر و شرّ ، سعادت و شقاوت دیگران را در دست داشته باشد.»
همچنین از احادیث هم استفاده می شود که فال چیزی در خارج نیست، هر چه هست اثر نفس خود آدمی است، در منابع و جوامع روائی آمده است، اثری که در تطیر و تفأل می بینیم مربوط به نفس آدمی است و تمام امور به دست خداوند منان است.[5]
نتیجه این‌که، انسان عاقل وقتی می‌خواهد کاری انجام دهد، نخست باید تمام جوانب آن را بررسی کرده و از فکر خود که موهبتی خدادادی است کمک بگیرد؛ و اگر از این راه نتوانست صلاح خود را تشخیص دهد، ناگزیر باید از کسانی که صلاحیت مشورت دارند کمک گرفته و راه درست را از نادرست تشخیص دهد؛ و اگر از این راه هم به نتیجه نرسید، چاره ای ندارد جز این‌که به خدای خود متوسل شده، خیر خود را از او مسألت نماید، که این همان «استخاره» است. روایات زیادی در رابطه با استخاره داریم و مورد تأیید فقها می‌باشد که انسان را از تحیّر و سرگردانی خارج می‌کند و راهی پیش پای او می‌گذارد.

راه‌های رهایی از فال بد

همان‌گونه که بیان شد، تطیّر و بدشگونی؛ بیشتر به حالت نفسانی خود افراد برمی‌گردد، که البته برای نجات از آن، پیشوایان معصوم(علیهم‌السلام) راه‌حل‌هایی ارائه داده‌اند:

1. بی اعتنایی: امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «اثر فال بد؛ به همان اندازه است که آن‌را می‌پذیری، اگر آن‌را سبک بگیری کم اثر و آسان خواهد بود، و اگر آن را محکم و سخت بگیری پُر اثر و اگر به آن اعتنا نکنی هیچ اثری نخواهد داشت».[6]

2. توکّل بر خدا: برای رهایی از عواقب تطیّر و بدشومی باید انسان به خدا توکل کند. فال بد به کسی ضرر می‌رساند که از آن بترسد ولی کسی که از آن هراس و ترسی نداشته باشد و بر خدا توکّل نماید، یقیناً به وی ضرری نخواهد رسید. امام صادق(علیه‌السلام) به نقل از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: «کفاره‌ی فال‏ بد زدن، همان توکّل‏ به خدا است.»[7]
3. دعا: دعا نشان دهنده‌ی عدم استقلال همه‌ی قدرت‌ها در برابر قدرت پروردگار است. در دعا توجه به این حقیقت است که اسباب و علل طبیعی هر چه دارند از ناحیه‌ی خداوند دارند و به فرمان او هستند. لذا در روایات متعدد آمده است که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امامان معصوم(علیهم‌السلام) به کسانی که به قلبشان تطیّر و بدشومی خطور می‌کرد، دعاهایی را می‌آموختند و به این حقیقت آگاهی می‌دادند؛ مانند این‌که، پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: «هر کس چیز ناملایم و مکروهى را ببیند و به نظرش بدشگون آید بگوید: اللَّهُمَّ لَا یُؤْتِی الْخَیْرَ إِلَّا أَنْتَ وَ لَا یَدْفَعُ السَّیِّئَاتِ إِلَّا أَنْتَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِک؛ خداوندا! جز تو کسى خیر نمی‌دهد و بدی‌ها را کسى جز تو نتواند بر طرف کند، و هیچ نیرو و قدرتی از غیر تو نباشد.»[8]‏
امام صادق(علیه‌السلام) در بخشی از دعای مربوط به حج و عمره می‌فرماید: «...اللَّهُمَّ لَا طَیْرَ إِلَّا طَیْرُکَ وَ لَا خَیْرَ إِلَّا خَیْرُکَ وَ لَا حَافِظَ غَیْرُکَ؛ خداوندا! هیچ فال بدى جز به اراده‌ی تو تحقق نمی‌یابد و خیر و نیکى‌ تنها از سوی توست، و هیچ حفظ کننده و نگه‌دارنده‌ای جز تو نیست.» [9]
پی‌نوشت
[1]. طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، ص 350، شریف رضى، قم، چاپ چهارم، 1412ق.
[2]. ابن‌شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 1، ص 203، علامه، قم، چاپ اول، 1379ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج12 ، ص 52.
[4]. نمل، 47
[5]. طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج8 و 5، ص237 ـ407.
[6]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 8، ص 197 و 198، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق
[7]. الکافی، ج 8، ص 198.
[8]. مکارم الأخلاق، ص 350.
[9]. الکافی، ج 4، ص 285.