چکیده: امام صادق (علیه السلام): «شما را سفارش مى كنم به دعا كردن، زيرا با هيچ چيز به مانند دعا به خدا نزديك نمى شويد و دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر كوچك بودنش رها نكنيد، زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست».
با فرا رسیدن شب های قدر یکی از مفاهیم دینی که بیش از پیش خود را نشان می دهد و محور احیای چنین شب های ارزشمندی قرار می گیرد، دعاست. عبادتی که خدای متعال در سوره فرقان از آن اینچنین یاد کرده و فرموده: «قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ [فرقان/77] بگو اگر دعاى شما نباشد پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمى كند».
در روایات آمده است: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَة. دعا مغز عبادت است».[1] هم چنان كه مغز گردو يا بادام داخل پوسته است، و بدون مغز پوک و بي فايده است، مغز انسان نيز تعيين کننده ي هويت انساني اوست. عبادت هم لايه هاى مختلفى دارد و به حسب اين روايت مغزش دعا است. اما چگونه دعا مغز عبادت است؟ چرا اگر عبادت دعا نداشته باشد، عبادت نيست؟
در عبادت که همان رابطه بين عابد و معبود است دو نگاه لازم است؛ اول آنکه انسان ضعف خود را ببيند، دوم آنکه كرم خدا را مشاهده کند. هم بيچارگى خود را و هم عنايت الهى را. توجه به فقر خود و غناى الهى، حالتى را براى انسان ايجاد مى كند كه در دعا متبلور مى شود. حقيقت دعا اين است كه: من ندارم و تو دارى؛ «از تو مى خواهم» يعنى نگاه به ندارى خودم و دارايى تو.
اما با این حال بسیار اتفاق افتاده است که دعاهایمان به اجابت نمی رسد، عیب کار از کجاست؟
یکی از عللی که در عدم استجابت دعا موثر است آن است که وقتي انسان در دعا كردن راست مي گويد كه آنچه در توانِ خودش هست به كار بگيرد. اگر ما واقعاً ناراحتيم از اينكه هواي نفس بر ما غالب مي شود و شيطان ما را تسخير مي كند آن اندازه كه مربوط به خودمان است نبايد كوتاهي كنيم. آدم اقدام به گناه بكند و بگويد: خدايا ما را از گناه نگه دار؟! اين دعاها صرف لقلقه ي زبان نيست؟
اگر دعاي انسان صرف لقلقه ي زباني باشد و همه كارهايي را كه بر خلاف رضاي خداست انجام بدهد و دائماً دعا کند كه خدايا من را حفظ كن! شبيه استهزاست. بگذريم از اين كه خيلي ها وقتي دعا مي خوانند نمي فهمند چه مي خوانند. فقط براي ثوابش مي خوانند.
بله، به يك جايي مي رسد كه آدم واقعاً احساس عجز مي كند. آن وقت است كه ديگر استغاثه انسان بلند مي شود، در اين حال وقتي انسان مي گويد: خدايا كمك كن! خدا حتما كمك مي كند.
امام صادق فرمود: «اگر خواستيد دعاي شما مستجاب شود ابتدا از غير خدا قطع اميد كرده و نااميد شويد، تا دلتان به هيچ قدرتي جز حق تكيه نكند، آنگاه دعا كنيد، يقيناً آن دعا مستجاب است».[2]
خداوند در قرآن مي فرمايد: «أمّن يجيب المضطر إذا دعاه و يكشف السوء». اله و رب آن است كه بتواند مضطر را اجابت كند و آنها كه قدرت اجابت مضطر را ندارند، اله نيستند. آن كس كه نظام آفرينش را آفريد، خداست و هم او مشكلات بندگان را حل مي كند.
اينكه فرمود: «أمّن يجيب المضطر» يعني غير مضطر نمي فهمد كار دست چه كسي است. لذا می گويد: اول خدا، دوم فلان شخص. ولي شخص مضطر مي فهمد كه اول خدا و آخر خدا.
رسول خدا در خطبهٴ شعبانيه دستور فرمود كه: «فاسئلوا الله ربّكم بنيّاتٍ صادقةٍ و قلوبٍ طاهرة. با انگيزه و نيت صادقانه و دلي پاك و روحي وارسته از خدا مسئلت كنيد».
مقصود از قلب طاهر به فرموده امام صادق (عليه السلام) دلي است كه در آن خاطره اي به جز خاطرهٴ «الله» نباشد.[3]
امام حسن (عليه السلام) فرمود: «وأنا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه إلاّ الرّضا بما قضي الله أن يدْعوا الله فيستجاب له. اگر كسي مواظب قلبش باشد تا هواجس و خاطراتي كه مورد رضاي خدا نيست، در آن خطور نكند، من ضامنم كه او مستجاب الدَعوة باشد».[4]
- - - - - - - - - -
پی نوشت:
[1]. وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی. ج 7، ص 27، باب «استحباب الإكثار من الدعاء».
[2]. بحار، مجلسی. ج 72، ص 107، ح 7.
[3]. کافی، کلینی. ج 2. ص 16.
[4]. همان. ج 2. ص 67.