ای که حاجت ز همه می طلبی دقت کن

معمولا انسان ها در گیر و دار زندگی، دچار ناملایمات و مشکلاتی می شوند که به ناچار باید برای رفع این گرفتاری ها، به برادران دینی و اقوام و همسایگان خود رجوع کنند. اما عنوان کردن حاجت به دیگران همیشه ثمره نداشته است و معمولا با جواب رد مواجه می شود. حال سوال این است چرا دین این همه برای آبروی مومن ارزش قائل شده، تا جایی‌که در این‌باره روایت داریم از امام صادق (علیه السلام) که فرمودند:
«الْمُؤْمِنُ‏ أَعْظَمُ‏ حُرْمَةً مِنَ‏ الْكَعْبَة؛[1] حرمت و آبروی مومن از حرمت کعبه بالاتر است». و با این همه ارزش و اعتبار حال درست نیست که این مومن برای درخواست یک حاجت و رد شدن این درخواست مایوس و خجالت زده بشود و مهمترین دلیل این اتفاق عدم شناسایی درست ما از اشخاصی است که می توانیم از آنها حاجت بخواهیم و به اشتباه به افراد دیگر مراجعه می کنیم.
حضرت امام حسین (علیه السلام) در کلامی گهربار این افراد را برای معرفی کرده اند تا با بیان خواسته و حاجتمان از این افراد، دست خالی و خجل نشویم.

ایشان فرمودند: «درخواست خود را جز نزد يكى از اين سه كس مبر: مردى ديندار، يا صاحب مروّت و يا صاحب تبار. امّا ديندار، براى حفظ ديانت خود نيازت را بر طرف می‌کند، و امّا صاحب مروّت، از مردانگى خويش شرم دارد (كه رفع نيازت را نكند)، و صاحب خاندان، مى‏‌داند كه تو با اين خواهش آبرويت را مايه گذاشته و به گرو او سپرده‏‌اى و آبرويت را از اينكه تو را بى‏ رفع نيازت برگرداند، حفظ مى‏‌كند».[2]

حضرت در روانشناسی روحیات افراد، سه گروه را برای درخواست کردن معرفی می کنند:

1- انسان دین دار
چرا امام تاکید بر دین می کند؟ و چرا فرد دین دار مومن را دست خالی بر نمی گرداند؟ یک از مهم ترین دلایل برای اثبات کلام معصوم، دستور خداوند در قران است که می فرماید: «و اما السائل فلا تنهر [ضحی، 10] سائل و نیازمند را مرنجان و دور نکن» علامه طباطبایی در تفسیر المیزان فرمودند: «كلمه" قهر" به معناى غلبه كردن بر كسى است، اما نه تنها غلبه كردن، بلكه غلبه توأم با خوار كردن او، و قهر به يك يك اين دو معنا هم گفته مى‏ شود».[3]
پس اصل ملاطفت و مهربانی با سائل و نیازمند لازم است. اما در اینکه منظور از سائل کیست، باید بدانیم این شامل هم نوع نیاز علمی و مادی و معنوی می شود و علامه طبرسی در تفسیر مجمع البیان به ان اشاره کردند:
«يعنى سؤال كننده و گدا را محروم نكن و هر وقت آمد نزد تو او را با دست خالى بر مگردان زيرا كه تو هم فقير بودى پس با اينكه او را اطعام كن و يا او را با دل خوش و ملاطفت روانه كن و در حديث از انس بن مالك رسيده كه گفت رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرمود هر گاه سائلى نزد تو آمد كه بر اسب سوار بود و دستش دراز، پس براى او حقّى لازم است گرچه بيك نصفه خرما باشد». [4] پس با توجه به این کلام مومن برای پایبندی به دستورات خداوند نمی تواند فرد نیازمند را دست خالی برگرداند.

2- صاحب مروّت و مرادنگی
از قدیم الایام مردانگی و جوانمردی باعث عاقبت بخیری بوده و هست و بسیار داستان شنیدیم که این افراد به خاطر مردانگی خود مورد لطف خداوند قرار گرفته اند. از جمله این افراد که با  جوانمردی خود را حفظ کرد، مرحوم طیب حاج رضایی معروف به «حر انقلاب» بود که در مورد ایشان  می گویند: «اگر طیب، تهمت دریافت پول از امام خمینی (رحمه الله علیه) را می پذیرفت، نه تنها جان خود را از دست نمی داد، که نزد شاه نیز اعتبار بیشتری کسب می نمود؛ اما او با شهامت گفت: «من حاضر نیستم به پسر حسین (علیهما السلام) تهمت بزنم». ویژگی خاص مرحوم طیب که همه دوستانش بر آن متفق بودند، انسانیت و لوطی گریِ او بود؛ به گونه ای که وقتی به شهادت رسید، خانواده های بسیاری که تحت سرپرستی او بودند، دچار مشکل شدند».[5]
حفظ مردانگی و غیرت در طول زندگی می تواند باعث خیر رساندن به دیگران شود و برای همین است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «آزاد مرد در همه احوال آزاد مرد است‏..».[6]

3- صاحب خاندان و تبار
درباره رعایت اصالت خانوادگی و اصل و نسب دار بودن به این بیان استاد علی صفایی بسنده می کنم: «اینها که حسب دارند و حساب نگه می دارند، آنچه را که تو نکرده ای و اکرامی را که تو نداشته ای، بر عهده می گیرند و در برابر آبروی ریخته شده خود را مدیون و بده کار می شناسند.
برای دوستانی که در کار گره گشایی ایتام بودند، حکایتی نقل کردم از جوانمردی که در کار ماشین بود و از تبار بنی هندل، ولی لوطی بود و دریا دل. او دوستی داشت که در تصادف رفت و خانواده سنگین باقی گذاشت با فقر و نیاز و آبرو دار.
این جوان فکر کرد که چطور به آنها کمک کند در حالی که به آبروی آنها لطمه نخورد و آنها ذلیل نشوند. بعد مدتی به سراغ آنها رفت و گفت پدر شما پول زیادی به من قرض داد و تا هر وقت داشتم برگردانم و از من سندی ندارد. من هم امروز وضع خوبی ندارم خواهش می کنم آبرویم را نگه دارید تا ماهیانه این قرض را بپردازم».[7]
ان شا الله خداوند توفیق رعایت این توصیه های دینی را به همه ما عطا کند تا بی جهت به خاطر حاجت و نیازی، و از آبرذوی خود هزینه نکنیم.

-------------------------------------

پی نوشت:
[1]. الخصال‏، ابن بابويه، محمد بن على‏،ج 1، ص27، تاريخ وفات مؤلف: 381 ق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، موضوع: اخلاق‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 2، ناشر: جامعه مدرسين‏، مكان چاپ: قم‏، سال چاپ: 1362 ش‏.
[2]. «لَا تَرْفَعْ حَاجَتَكَ إِلَّا إِلَى أَحَدِ ثَلَاثَةٍ إِلَى ذِي دِينٍ أَوْ مُرُوَّةٍ أَوْ حَسَبٍ فَأَمَّا ذُو الدِّينِ فَيَصُونُ دِينَهُ وَ أَمَّا ذُو الْمُرُوَّةِ فَإِنَّهُ يَسْتَحْيِي لِمُرُوَّتِهِ وَ أَمَّا ذُو الْحَسَبِ فَيَعْلَمُ أَنَّكَ لَمْ تُكْرِمْ وَجْهَكَ أَنْ تَبْذُلَهُ لَهُ فِي حَاجَتِكَ فَهُوَ يَصُونُ وَجْهَكَ أَنْ يَرُدَّكَ بِغَيْرِ قَضَاءِ حَاجَتِكَ» تحف العقول‏، ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، ص 247، تاريخ وفات مؤلف: قرن 4، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، موضوع: اخلاق‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 1، ناشر: جامعه مدرسين‏، مكان چاپ: قم‏، سال چاپ: 1404 / 1363 ق‏.
[3]. ترجمه تفسير الميزان، موسوى همدانى سيد محمد باقر، ج20، ص 525، موضوع: قرآن به قرآن و اجتهادى، قرن: چهاردهم، زبان: فارسى، مذهب: شيعى، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏‌ى مدرسين حوزه علميه قم، مكان چاپ: قم، سال چاپ: 1374.
[4]. ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج27، ص 128، مترجمان، موضوع: اجتهادى، قرن: پانزدهم، زبان: فارسى، مذهب: شيعى، ناشر: انتشارات فراهانى، مكان چاپ: تهران، سال چاپ: 1360.
[5]. حرّ انقلاب اسلامی«خاطراتی از شهید طیب حاج رضایی»؛ مجله امان - بهمن و اسفند 1386، شماره 9؛ حوزه نت.
[6]. «إِنَّ الْحُرَّ حُرٌّ عَلَى‏ جَمِيعِ‏ أَحْوَالِه‏ ..» الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب‏، ج 2، ص 89، تاريخ وفات مؤلف: 329 ق‏، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، موضوع: كتب اربعه‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 8، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران‏، سال چاپ: 1407 ق‏.
[7]. چهل حدیث از امام حسین (علیه السلام)، علی صفایی حائری، ص 133 و 134، انتشارات لیله القدر، چاپ چهارم.