اثبات کیفیت معاد، بر اساس قرآن

خداوند در قرآن جمعا هشت گروه آیه آورده که در آنها می‌توان لزوم معاد جسمانی را اثبات کرد.

1- قدرت خدا بر احیاء بدن‌ها
«أَ يَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ بَلى‏ قادِرِينَ عَلى‏ أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَهُ[قیامت، 1] آیا انسان می‌پندارد که استخوان‌های او را جمع نخواهیم کرد؟! آری قادریم که [حتی خطوط سر] انگشتان او را موزون و مرتب کنیم». صراحت این آیه نیز در معاد جسمانی به تمام معنا قابل توجه است؛ و خداوند در این آیه می‌فرماید حتی بر جمع آوری سرانگشتان انسان نیز قدرت داریم. این بیان قرآنی، در صدد اثبات قدرت خداوند، در برگرداندن جسم انسان، جهت حضور در قیامت است. پس خداوند همین بدن را برای حضور در آخرت محشور می‌گرداند؛ نه روح منهای جسم را.

2- برانگیخته شدن از قبر
«وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُور[حج، 7] و اینکه شکّی در رستاخیز نیست و خداوند، تمام کسانی‌ را که در قبرها آرمیده اند، برمی‌انگیزد».
در این آیات صریحا حرف از بعثت انسانها در روز حشر از قبور آمده و قاعدتاً روح در قبر حضور ندارد و تنها جسم است که در قبر خاکی می‌باشد. لذا این دسته از آیات که در آنها از بَعث در قبر سخن به میان آمده، در حقیقت اشاره به معاد جسمانی دارد.

3- خروج مردگان، از خاک
«قالَ فِيها تَحْيَوْنَ وَ فِيها تَمُوتُونَ وَ مِنْها تُخْرَجُون [اعراف، 25] در آن (زمین) زنده می‌شوید، ودر آن می‌میرید و از آن بیرون خواهید آمد».
بیان صریح این آیات بر بَعث انسانها از خاک و از ماده، به خوبی این مطلب را می‌رساند که در قیامت همین بدن خاکی حضور دارد و پذیرای پاداش و عقاب اخروی است، نه روح به تنهایی.

4- سرگذشت انبیاء و گذشتگان
در قرآن نمونه‌های متعددی از داستان انبیا آمده که در آنها، دلالت بر معاد جسمانی، به خوبی به چشم می‌خورد؛ از جمله این آیات، اشاره قرآن به داستان معاد باوری حضرت ابراهیم[1]، حضرت عزیر[2] و اصحاب کهف[3] است.
نمونه دیگر در قرآن، ماجرای گروهی است که هزاران نفر بودند واز ترس مرگ، خانه و دیار خود را ترک کرده، فرار کردند؛ ولی این فرار، باعث نجات آنها نشد و به فرمان خدا، همه در چنگال مرگ گرفتار شدند و سپس خداوند، آنهارا زنده کرد:
«أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْياهُ[بقره ،43] آیا ندیدی (آگاهی نیافتی)نسبت به کسانی که از ترس مرگ از خانه‌هایشان خارج شدند در حالیکه هزاران نفر بودند، و خداوند به آنها فرمود:بمیرید [و آنها مردند [سپس آنها را زنده کرد».
به گفته مفسران، این جمع؛ گروهی از بنی اسرائیل بودند که، برای فرار از بیماری «وبا» و یا «طاعون» از دیار خود گریختند؛ ولی چیزی نگذشت که به همان بیماری از همگی مردند. یکی از پیامبران بنی اسرائیل به نام «حزقیل» از آنجا عبور کرد و از خدا خواست آنها را زنده کند. خداوند آنها را به عنوان نمونه‌ای از احیای مردگان در برابر منکران زنده کرد.[4]

6- تشبیه معاد انسان به حیات مجدد زمین
«فَأَنْشَرْنا بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً كَذلِكَ تُخْرَجُوا[زخرف، 11] و به وسیله باران، زمین مرده را زنده کردیم. آری، زنده شدن مردگان نیز همین گونه است».
تعبیرات «کذلک الخروج» و تعبیرات مشابه آن به خوبی بر معاد جسمانی حکایت دارد؛ چرا که اگراین جسم خاکی بار دیگر، لباس حیات نمی پوشید، تشبیه آن به حیات زمین، بعد از مرگش، کاملاً بی‌تناسب بود؛ زیرا معاد روحانی چیزی جز بقای روح بعد از مرگ تن نیست، بقای روح چه شباهتی به حیات زمین بعد از مرگ دارد؟!

6- نعمتهای مادی بهشت
آیاتی است که از انواع نعمت‌های مادّی بهشت سخن می گوید از شماره بیرون است.
 انواع میوه‌ها، نهرها، ارائک (تختها)، انواع شراب‌های طهور (نوشابه های حلال)، انواع لباس‌ها، سایه‌ها، درختان مختلف و انواع لذایذ جسمانی دیگر. مسلّما همه این آیات را نمی‌توانیم بر معانی مجازی حمل کنیم. این نعمت‌ها، نعمت‌هایی مادی است که فقط با معادجسمانی، تناسب دارد، تعداد این آیات بسیار است. نمونه‌هایی از آن را در در سوره مبارکه الرحمن می‌توان دید.

7- مجازات جسمی مجرمان
برخی آیات از کیفرها و مجازات‌های مختلف مجرمان در قیامت سخن می‌گوید. بسیاری از این مجازات‌ها جنبه جسمانی دارد. اگر معاد، تنها جنبه روحانی داشته باشد باید تمام این تعبیرات را بر معانی مجازی حمل کرد؛ در حالی که هیچ مجوّزی برای این کار وجود ندارد.
«وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ فِي سَمُومٍ وَ حَمِيمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ لا بارِدٍ وَ لا كَرِيم[واقعه، 41 الی 44] و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالی؟ [که نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده می‌شود.] آنها در میان بادهای کشنده و آب سوزان قرار دارند و در سایه دودهای متراکم و آتش زا، که نه خنک است و نه مفید».

8- سخن گفتن اعضای بدن
«الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى‏ أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُون[یس، 65] امروز بر دهان‌هايشان مهر مى‏‌نهيم. و دستهاي‌شان با ما سخن خواهند گفت و پاهاي‌شان شهادت خواهند داد كه چه مى‏‌كرده‌‏اند». این آیه و دیگر آیات مشابه ، درباره سخن گفتن اعضای بدن انسان در قیامت می‌باشد. سخن گفتن پا، چشم، گوش، زبان، دهان، صورت و پوست تن، همگی بر معاد جسمانی دلالت دارد.

نتیجه پایانی:
این نمونه‌های قرآنی و نمونه‌های دیگر، به وضوح روشن می‌سازد که معاد، تنها جنبه روحانی ندارد؛ بلکه جنبه جسمانی نیز دارد، و سؤال وجواب‌های خداوند با مؤمنین، بر محور آن دور می‌زده است، و ارائه این نمونه‌ها برای اثبات معاد جسمانی بوده است.

منابع
[1]- مكارم شيرازى ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374، ص300 الی 307
[2]- طباطبايى سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏‌ى مدرسين، قم، پنجم، ج2، ص 362 الی 365
[3]- مكارم شيرازى ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374،  254 الی 391
[4]- طبرسى، احمد بن على‏، الإحتجاج على أهل اللجاج، نشر مرتضی، مشهد، 1403ه ق، ج 2، ص 88