مطالب دوستان amin_edrisi

پاسخ اجمالی: درباره اولين آيه يا سوره نازل شده بر پیامبر(ص) سه نظریه وجود دارد: 1. سه يا پنج آيه از اول سوره «علق». 2. سوره «مدّثّر». 3. سوره «فاتحه». البته ميان اين سه نظر مى توان به گونه اى جمع كرد؛ زيرا نزول سه يا پنج آيه از اول سوره «علق» به طور قطع با آغاز بعثت مقارن بوده، و اين مسئله مورد اتفاق است. سپس چند آيه از ابتداى سوره مدّثّر نازل شده؛ ولى اولين سوره كامل كه بر پيامبر(ص) نازل گرديده سوره «حمد» است. چند آيه از سوره «علق» يا سوره «مدّثّر» در آغاز، عنوان سوره نداشته و با نزول بقيه آيه هاى سوره اين عنوان را يافته اند. پس به ملاك ترتيب نزول سوره ها، اولين سوره، «علق» و پنجمين سوره، «حمد» است؛ اما به ملاك سوره كامل، اولين سوره كامل «حمد» است. پاسخ تفصیلی: درباره اينكه اولين آيه يا سوره اي كه بر پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نازل شده كدام است؟ سه نظر وجود دارد: 1. گروهى معتقدند كه اولين آيات سه يا پنج آيه از اول سوره «علق» بوده است كه مقارن با بعثت پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نازل شده است، هنگامى كه ملك (فرشته) فرود آمد و پيامبر(ص) را با عنوان «نبوّت» ندا داد و به او گفت: بخوان، گفت: چه بخوانم؟ پس او را در پوشش خود گرفت و گفت: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ * خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ * إِقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ * الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ»(1)؛ (بخوان به نام پروردگارت که [جهان را] آفرید * و انسان را از خون بسته اى خلق کرد * بخوان که پروردگارت [از همه] والاتر است * همان کسى که بوسیله قلم تعلیم نمود * و به انسان آنچه را نمى دانست آموخت). از امام صادق(علیه السلام) روايت شده است كه فرمود: «أَوَّلُ مَا نَزَلَ عَلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّم‏ «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ إِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ» وَ آخِرُهُ «إِذا جاءَ نَصْرُ الله»‏ ...».(2) 2. گروهى نخستين سوره نازل شده را سوره «مدّثّر» مى دانند. از «ابن سَلَمه» روايت شده است كه از «جابر بن عبدالله انصارى» سؤال كردم: كدامين سوره يا آيه قرآن براى نخستين بار نازل شده است؟ گفت: «يا اَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ». گفتم: پس «اِقْرَأ بِاسْمِ رَبِّکَ» چه؟ گفت: گفتارى كه از پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) شنيده ام اكنون براى شما بازگو مى كنم. شنيدم كه فرمود: «مدتى را در مجاورت كوه حراء گذرانيدم. در پايان هنگامي كه از كوه پايين آمدم و به ميانه دشت رسيدم، ندايى شنيدم. به هر طرف نگريستم كسى را نديدم. سپس سر به آسمان بلند كردم، ناگهان او [جبرئيل] را ديدم. لرزشى مرا فرا گرفت، به خانه نزد خديجه آمدم، خواستم تا مرا بپوشاند. آن گاه «يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنذِرْ ...»(3)؛ (اى جامه خواب به خود پیچیده [و در بستر آرمیده]! * برخیز و انذار کن، [و جهانیان را بیم ده])، نازل شد.(4) گروهى از اين حديث استفاده كرده اند كه اولين سوره نازل شده در ابتداى وحى بر پيامبر اكرم(ص) اين سوره است(5)؛ ولى در متن حديث هيچ گونه اشاره اى به اين امر كه نخستين سوره نازل شده اين سوره باشد نشده است، و صرفا استنباط جابر از اين حديث چنين بوده است. شايد اين پيش آمد پس از مدتى كه از بعثت گذشته بود «فترت» صورت گرفته باشد؛ زيرا پس از آغاز بعثت براى مدتى وحى منقطع گرديد و دوباره آغاز شد. شاهد بر اين مدّعى حديث زير است: از «جابر بن عبدالله» روايت ديگرى نقل شده است كه: «پيامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) درباره «فترت وحى» سخن مى گفت و مى فرمود: هنگامى كه به راه خود ادامه مى دادم، ناگاه ندايى از آسمان شنيدم. سربلند كردم، فرشته اى را ديدم كه در كوه حراء نيز آمده بود. از ديدار او به وحشت افتادم و بر روى زانوهاى خود قرار گرفتم. سپس از راه خود برگشتم و به خانه آمدم و گفتم: «زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي»‏؛ (مرا بپوشانيد). آن گاه مرا پوشاندند. در اين موقع آيات: «يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنذِرْ * وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ * وَ ثِيَابَكَ فَطَهِّرْ * وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ»(6)؛ (اى جامه خواب به خود پیچیده [و در بستر آرمیده]! * برخیز و انذار کن [و جهانیان را بیم ده] * و پروردگارت را بزرگ بشمار * و لباست را پاکیزه دار * و از پلیدى دورى کن)، نازل شد. پس از آن، وحى پى در پى و بدون انقطاع فرود آمد».(7) 3. گروهى اولين سوره نازل شده را سوره «فاتحه» مى دانند. زمخشرى مى گويد: «بيشتر مفسرين بر اين عقيده اند كه سوره «فاتحه» اولين سوره نازل شده قرآن است». «علّامه طبرسى» از استاد «احمد زاهد» در كتاب «ايضاح» به نقل از «سعيد بن المسيِّب» از مولى اميرالمؤمنين(علیه السلام) آورده است كه: «فرمود: از پيامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) از ثواب قرائت قرآن سؤال نمودم، سپس آن حضرت ثواب هر سوره را بيان فرمود، به ترتيبِ نزولِ سوره ها. پس اولين سوره اى را كه در مكّه نازل شده است، سوره «فاتحه» بر شمرد، سپس «اِقْرَأ بِاسْمِ رَبِّکَ» و آن گاه سوره «ن وَ الْقَلَمِ» [را برشمرد]».(8) «واحدى نيشابورى» در «اسباب النزول» درباره ابتداى بعثت چنين آورده است: «گاه كه پيامبر با خود خلوتى داشت، ندايى از آسمان مى شنيد كه موجب هراس وى مى شد و در آخرين بار فرشته او را ندا داد: يا محمّد! گفت: لبّيک. گفت: بگو «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ * الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ...».(9) البته پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) از همان ابتداى بعثت با گروه كوچك خود (على و جعفر و زيد و خديجه) نماز را طبق سنت اسلامى انجام مى داد و نماز بدون «فاتحة‌ الكتاب» برپا نمى شود و در حديث آمده است: «اولين چيزى كه جبرئيل به پيامبر(صلی الله علیه و آله) تعليم داد، نماز و وضو بود» كه لازمه آن مقرون بودن بعثت با نزول سوره «حمد» است. «جلال الدين سيوطى» مى گويد: «هرگز نبوده است كه نماز در اسلام بدون فاتحه الكتاب باشد».(10) البته ميان اين سه نظر مى توان به گونه اى جمع كرد؛ زيرا نزول سه يا پنج آيه از اول سوره «علق» به طور قطع با آغاز بعثت مقارن بوده است، و اين مسئله مورد اتفاق نظر است. سپس چند آيه از ابتداى سوره مدّثّر نازل شده است؛ ولى اولين سوره كامل كه بر پيامبر(ص) نازل گرديده سوره «حمد» است. چند آيه از سوره «علق» يا سوره «مدّثّر» در آغاز، عنوان سوره نداشته و با نزول بقيه آيه هاى سوره اين عنوان را يافته است. لذا اشكالى ندارد كه بگوييم اولين سوره، سوره «حمد» است و به نام «فاتحة ‌الكتاب» خوانده مى شود. وجوب خوانده شدن اين سوره در نماز اهمّيّت آن را مى رساند، به طورى كه آن را سزاوار عِدل و همتاى قرآن شدن، مي كند. «وَ لَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعاً مِّنَ الْمَثَانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»(11)؛ (ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم!). سوره اى كه به نام «سَبْعاً مِّنَ الْمَثَانِي» خوانده مى شود بنابر نقلى سوره «حمد» است كه مشتمل بر هفت آيه است. از اين جهت «مثانى» گفته مى شود كه به سبب كوتاهى قابل تكرار است به ويژه سوره حمد كه روزانه در نماز تكرار مى شود. پس اگر ترتيب نزول سوره ها را از نظر ابتداى سوره ها در نظر بگيريم، اولين سوره، «علق» و پنجمين سوره، «حمد» است. چنانكه در ترتيب نزول سوره ها آورده ايم و اگر سوره كامل را ملاك بدانيم، اولين سوره كامل سوره «حمد» است.(12) پی نوشت: (1). قرآن کریم، سوره علق، آیات 1 الی 5؛ ر. ك: التفسير المنسوب الى الامام العسكرى(علیه السلام)، ابو محمد حسن بن علي عسكري(علیه السلام)، محقق / مصحح: مدرسة امام مهدى(عج)، مدرسة امام مهدى(عج)، قم، 1409 هـ ق، چاپ اول، ص 157؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، 1403 هـ ق‏، چاپ دوم، ج 18، ص 206، ح 36؛ البرهان فى تفسير القرآن، بحرانى، سيد هاشم، تحقيق: موسسة بعثت، بنياد بعثت، تهران، 1416 هـ ق، چاپ اول، ج 5، ص 696؛ صحيح مسلم، أبو الحسين قشيري نيسابوري، مسلم بن الحجاج، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي، بيروت، بی تا، ج 1، ص 97؛ صحيح البخاري، أبو عبدالله بخاري جعفي، محمد بن إسماعيل، تحقيق: مصطفى ديب البغا، دار ابن كثير، اليمامة، بيروت، 1407 هـ ق/ 1987 م، چاپ سوم، ج 1، ص 4. (2). الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، دار الكتب الإسلاميه، تهران، ‏1407 هـ ق، چاپ چهارم، ج 2، ص 628؛ عيون أخبار الرضا(عليه السلام)‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: لاجوردى، مهدى‏، نشر جهان‏، تهران،‏ 1378 هـ ق‏، چاپ اول‏، ج 2، ص 6؛ بحارالانوار، همان، ج 90، ص 11. (3). قرآن کریم، سوره مدّثّر، آیات 1 و 2. (4). صحيح مسلم، همان، ج 1، ص 99 و رجوع كنيد به:مسند أحمد بن حنبل، أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني، محقق: نوري، أبو المعاطي، عالم الكتب، بيروت، 1419 هـ ق / 1998 م، چاپ اول، ج 3، ص 306. (5). ر. ك: البرهان في علوم القرآن‏، الزركشى، محمد بن عبد الله، دار المعرفة، بيروت‏، 1410 هـ ق/ 1990 م، چاپ اوّل‏، ج 1، ص 294. (6). قرآن کریم، سوره مدّثّر، آیات 1 الی 5. (7). صحيح بخارى، همان، ج 1، ص 5؛ صحيح مسلم، همان، ج 1، ص 98 و رجوع كنيد به: مسند احمد؛ همان، ج 3، ص 325. (8). مجمع البيان فى تفسير القرآن، طبرسى، فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 هـ ش، چاپ سوم، ج 10، ص 613؛ رجوع كنيد به: الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، زمخشرى، محمود، دار الكتاب العربي، بيروت، 1407 هـ ق، چاپ سوم، ج 4، ص 775. (9). قرآن کریم، سوره فاتحه، آیات 1 و 2؛ أسباب النزول‏، الواحدي النيسابوري، أبو الحسن علي بن أحمد بن محمد بن علي، تحقيق: عصام بن عبد المحسن الحميدان، دار الكتب العلمية، بيروت،‏ 1411 هـ ق، چاپ اول، ص 22؛ روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، آلوسى، سيد محمود، تحقيق: على عبدالبارى عطيه، دارالكتب العلميه، بيروت، 1415 هـ ق، چاپ اول، ج ‏1، ص 35 (پاورقی). (10). الإتقان في علوم القرآن،‏ سيوطى، ‏جلال الدين، دار الكتاب العربى‏، بيروت‏، 1421 هـ ق/ 2001 م، چاپ دوم، ج 1، ص 62. (11). قرآن کریم، سوره حجر، آیه 87. (12). برگرفته از کتاب: علوم قرآنی، معرفت، محمد هادی، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم، 1381 هـ ش، ص 63 الی 65. منبع:  پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی

بخش دوم سوال شما مباحث فوق تخصصی است که درک و فهم آن نیاز به اجتهاد علمی دقیقی دارد، ولی برای تقریب به ذهن به نکاتی اشاره می کنیم. مقام نزول قرآن ظاهري دارد که الفاظ و نقوش است و باطني که با حس درون ( وهم و خيال و عقل ) فهميده مي شود و اين خود ذو مراتب است، از معاني الفاظ گرفته تا بي نهايت معارف بلند و لطايف عميق. مقام وجود قرآن حقيقتي نوراني و بسيط و مجرد است و اين نيز داراي درجات است، از فهم عقول و درک و شهود افراد عادي ( مرتبه اسفل ) که حد نام دارد و کناره و مرز حقيقت وجودي قرآن معرفي شده است، آغاز تا مرتبه اعلا ( مطلع ) که قله و اوج آن است و جز پاکان و اولياي مقرب به آن راه ندارند و ميان اين دو مرتبه وجودي ( حد مطلع ) نيز مراتب بي شماري است که بهره انسان ها کامل مي شود. کلام ايشان درباره مطلع قرآن اين است: ترديدي نيست که کلام الهي از آن جهت که سخن او است، پيش از فرود آمدنش به عالم امر که همان لوح محفوظ است و قبل از نازل شدنش به آسمان دنيا که لوح محو و اثبات و جهان خلق و تقدير است، او را مرتبه اي برتر از همه اين مراتب بود، که هيچ يک از پيامبران (عليهم السلام) نيز آن را جز در مقام وحدت و در مرتبه تجرد و رهايي از هر دو جهان و رسيدنشان به مقام فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى‏ (آیه 9 سوره نجم) و گذشتشان از جهان امر و خلق ادراک نخواهد کرد. به عبارت دیگر مقام جمعي قرآن حقيقتي است بسيط که از هرگونه کثرت منزّه است و در آن مقام منيع نه سخن از آيه و سوره است و نه کلام از محکم و متشابه، زيرا اين تقسيم لازمه نشئة تفصيل است که در آن مرتبه اجزا از يکديگر ممتاز و هر کدام داراي حکم مخصوص به خود مي باشد. برای مطالعه بیشر به این مقاله مراجعه نمایید.

با سلام و احترام قبل از بیان ذکر نمونه ای از احادیث متعارض باید به این موضوع توجه داشته باشید که این موضوع یکی از باب های اجتهادی مباحث فقهی و دینی است که نیاز به کنکاش اجتهادی دارد از این رو صرف نقل و مشاهده روایت برای کسانی که تخصص لازم و علمی را ندارند کافی نیست و چه بسا مشکل زا نیز باشد توجه به این موضوع ضروری است که در کتب روایی ما دو دسته روایات وجود دارد، در قسمت اول روایاتی است که قائل به استقلال دختر در ازدواج و تصمیم گیری درباره آن است و در مقابل آن روایاتی وجود دارد که اذن پدر را شرط دانسته است، فقها با بررسی هر دو دسته از روایات به این نتیجه رسیده اند که رضایت پدر و دختر( با هم) در امر ازدواج دختر شرط است، و فرقی هم بین عقد موقت با دائم نیست، یعنی اگر چه پدر نمی تواند دختر را بدون رضایتش به عقد کسی در آورد ولی دختر هم حق ندارد بدون اذن پدر ازدواج کند.باید توجه داشت که اگرچه آگاهی از روایاتی که به عنوان دلیل حکم فقهی در کتب روایی ذکر شده است، خالی از فائده نیست، نکته مهم: اما استنباط احکام شرعی از منابع آن، کار متخصصان و مجتهدان علوم اسلامی است و به این سادگی نمی توان با دیدن روایتی به جواز یا عدم جواز چیزی، حکم کرد. پس انسانهایی که به این مقدار از توان نرسیده اند یا باید احتیاط کنند یا از مرجعی تقلید کنند و بر اساس دیدگاههای کارشناسی او زندگی خود را تنظیم نمایند.(اسلام کوئست. نت) نمونه ای از احادیث متعارض را ذکر می کنیم روایت اول: ضلاء از امام باقر(ع) است که می‌‌فرمایند «الْمَرْأَهُ الَّتِی قَدْ مَلَکَتْ نَفْسَهَا غَیْرُ السَّفِیهَهِ وَ لَا الْمُوَلَّى عَلَیْهَا، تَزْوِیجُهَا بِغَیْرِ وَلِیٍّ جَائِزٌ؛ زنی که مالک خودش است، غیر سفیه بوده و کسی ولایت او را به دست ندارد، چنین زنی اگر بدون اذن ولی ازدواج کند جایز است. (الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏5، ص: 391) روایت دوم: در نمونه روایی دیگر شاهد هستیم  که به صراحت، امر ازدواج دختر را در اختیار پدر می داند، از جمله این روایات، حدیث امام صادق (ع) که می فرماید: " دختر بکری که پدرش زنده است، باید با اذن پدرش ازدواج کند. " أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْعَذْرَاءُ الَّتِی لَهَا أَبٌ لَا تَتَزَوَّجُ مُتْعَةً إِلَّا بِإِذْنِ أَبِیهَا" ، صدوق، محمد بن علی،من‏لایحضره‏الفقیه، ج 3 ،ص 461،دفتر انتشارات اسلامی، قم،1413.

عرض سلام و ادب و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی در واقع در پاسخ به سوال شما نکته بسیار دقیق و ریزی وجود دارد که نیاز به تأمل و دقت دارد پاسخ: اجمالی: با رجوع به قرآن کریم با آیاتی مواجه می شویم که به طور مستقیم به رهنمودها، سبک و سبک و سیاق زندگی پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) و همچنین امامان معصوم(علیه السلام) امر می نماید، که یکی از ابعاد وجودی اهل بیت و پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) سخنان و روایات معتبری است که از ایشان نقل شده است. پاسخ تکمیلی: در قرآن کریم با آیات متعددی مواجه هستیم که به طور مستقیم ما را امر به تبعیت و پیروی از احادیث و سنت صحیح معصومین(علیه السلام) می نماید به طور مثال در 1-آیه 7 سوره مبارکه حشر باری تعالی می فرماید: «وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَديدُ الْعِقابِ؛! آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد (و اجرا كنيد)، و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد؛ و از (مخالفت) خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!» این آیه شریف به طور مستقیم سنت و سیره پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) را برای عموم مردم حجت دانسته و همگان را امر به تبعیت از آن می نماید. پر واضح است که یکی از ابعاد وجود سنت پیامبر(صلی الله علیه و اله) روایاتی است که از ایشان در منابع روایی نقل شده، روایاتی که امر به تبعیت از اهل بیت(علیه السلام) داشته بخصوص روایت غدیر، ...مفسران قرآن در ذیل این آیه شریف این چنین بیان داشته اند: اين جمله هر چند در ماجراى غنائم بنى نضير نازل شده، ولى محتواى آن يك حكم عمومى در تمام زمينه‏ها و برنامه‏هاى زندگى مسلمانها است، و سند روشنى است براى حجت بودن سنت پيامبر ص.بر طبق اين اصل همه مسلمانان موظفند اوامر و نواهى پيامبر ص را به گوش جان بشنوند و اطاعت كنند، خواه در زمينه مسائل مربوط به حكومت اسلامى باشد، يا مسائل اقتصادى، و يا عبادى، و غير آن، به خصوص اينكه در ذيل آيه كسانى را كه مخالفت كنند به عذاب شديد تهديد كرده است.(تفسير نمونه، ج‏23، ص: 508) 2- محتوای آیه اولی الامر(نساء آیه 59) به طور مستقیم امر به  تبعیت و پیروی از حضرات معصومین(علیه السلام) دار، که یکی از ابعاد وجودی تبعیت از معصومین(علیه السلام) روایات صحیح و معتبری است که از ایشان نقل شده است: «یا أَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللّهَ وَأَطیعُوا الرَّسُول وَأُولی الأمرِ مِنْکُمْ؛اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! اطاعت كنيد خدا را! و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولو الأمر [اوصياى پيامبر] را»