آیات 35 تا 41

38-پروردگارا تو میدانی آنچه را ما پنهان و یا آشکار می کنیم،و چیزی در زمین و آسمان بر خدا پنهان نیست.

39-حمد خدای را که در سن پیری اسماعیل و اسحاق را به من بخشید مسلما خدای من دعا را می شنود(و اجابت می کند).

40-پروردگارا مرا برپاکننده نماز قرار ده و از فرزندان من نیز چنین کن پروردگارا دعای (ما را)بپذیر.

41-پروردگارا من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را روزی که حساب بر پا می شود بیامرز.

چرا که من می دانم بت پرستی چه بلای بزرگ و خانمانسوزی است،و با چشم خود قربانیان این راه را دیده ام"پروردگارا این بتها بسیاری از مردم را گمراه ساخته اند"( رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثِیراً مِنَ النّٰاسِ ).

آنهم چه گمراهی خطرناکی که همه چیز خود حتی عقل و خرد خویش را در این راه باخته اند.

خداوند من،من دعوت به توحید تو می کنم،و همه را به سوی تو می خوانم، "هر کس از من پیروی کند او از من است،و هر کس نافرمانی من کند اگر قابل هدایت و بخشش است درباره او محبت کن چرا که تو بخشنده و مهربانی"( فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصٰانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ).

در حقیقت ابراهیم با این تعبیر می خواهد به پیشگاه خداوند چنین عرض کند که حتی اگر فرزندان من از مسیر توحید منحرف گردند،و به بت توجه کنند از من نیستند،و اگر بیگانگان در این خط باشند آنها همچون فرزندان و برادران منند.

این تعبیر مؤدبانه و بسیار محبت آمیز ابراهیم نیز قابل توجه است،نمی گوید هر کس نافرمانی من کند از من نیست،و او را چنین و چنان کیفر کن،بلکه می گوید هر کس نافرمانی من کند تو بخشنده و مهربانی! *** سپس دعا و نیایش خود را این چنین ادامه می دهد:پروردگارا!من بعضی از فرزندانم را در سرزمین فاقد هر گونه زراعت و آب و گیاه،نزد خانه ای که حرم تو است گذاشتم تا نماز را بر پای دارند( رَبَّنٰا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوٰادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنٰا لِیُقِیمُوا الصَّلاٰهَ ).

و این هنگامی بود که ابراهیم پس از آنکه خدا از کنیزش"هاجر"،پسری به او داد و نامش را"اسماعیل"گذاشت،حسادت همسر نخستینش"ساره"تحریک شد و نتوانست حضور هاجر و فرزندش را تحمل کند،از ابراهیم خواست که آن مادر و فرزند را به نقطه دیگری ببرد،و ابراهیم طبق فرمان خدا در برابر این درخواست تسلیم شد.

اسماعیل و مادرش هاجر را به سرزمین مکه که در آن روز یک سرزمین خشک و خاموش و فاقد همه چیز بود آورد،و در آنجا گذارد،و با آنها خدا حافظی کرد و رفت.

چیزی نگذشت که این کودک و آن مادر در آن آفتاب گرم و داغ تشنه شدند،هاجر برای نجات جان کودکش سعی و تلاش فراوان کرد،اما خدایی که اراده کرده بود،آن سرزمین یک کانون بزرگ عبادت گردد،چشمه زمزم را آشکار ساخت،چیزی نگذشت که قبیله بیابانگرد"جرهم"که از نزدیکی آنجا می گذشتند،از ماجرا آگاه شدند و در آنجا رحل اقامت افکندند و"مکه" کم کم شکل گرفت.

سپس ابراهیم دعای خودش را این چنین ادامه می دهد: "خداوندا!اکنون که آنها در این بیابان سوزان برای احترام خانه بزرگ تو مسکن گزیده اند،تو قلوب گروهی از مردم را به آنها متوجه ساز و مهر آنها را در دلهایشان بیفکن"( فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ النّٰاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ ).

"و آنها را از انواع میوه ها(ثمرات مادی و معنوی)بهره مند کن،شاید شکر نعمتهای تو را ادا کنند"( وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرٰاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ ).

*** و از آنجا که یک انسان موحد و آگاه می داند که علم او در برابر علم خداوند محدود است و مصالح او را تنها خدا می داند،چه بسا چیزی از خدا بخواهد که صلاح او در آن نیست،و چه بسا چیزهایی که نخواهد اما صلاح او در آنست،و گاهی مطالبی در درون جان او است که نمی تواند همه را بر زبان آورد،لذا بدنبال تقاضاهای گذشته چنین عرض می کند:

"پروردگارا!تو آنچه را که ما پنهان می داریم و یا آشکار می سازیم بخوبی می دانی"( رَبَّنٰا إِنَّکَ تَعْلَمُ مٰا نُخْفِی وَ مٰا نُعْلِنُ ).

"و هیچ چیز در زمین و آسمان بر خدا مخفی نمی ماند"( وَ مٰا یَخْفیٰ عَلَی اللّٰهِ مِنْ شَیْءٍ فِی الْأَرْضِ وَ لاٰ فِی السَّمٰاءِ ).

اگر من از فراق فرزند و همسرم غمگین هستم تو می دانی،و اگر قطره های اشکم آشکارا از چشمم سرازیر می شود تو می بینی.

اگر اندوه فراق قلب مرا احاطه کرده و با شادی از انجام وظیفه و اطاعت فرمان تو آمیخته است باز هم می دانی.

و اگر بهنگام جدایی از همسرم به من می گوید:الی من تکلنی"مرا به که می سپاری"؟!تو از همه اینها آگاهی،و آینده این سرزمین و آینده آنها که سخت به هم گره خورده است همه در پیشگاه علمت روشن است.

*** سپس به شکر نعمتهای خداوند که یکی از مهمترین آنها در حق ابراهیم همان صاحب دو فرزند برومند شدن،بنام اسماعیل و اسحاق،آنهم در سن پیری بود،اشاره کرده می گوید:"حمد و سپاس خدایی را که بهنگام کبر سن، اسماعیل و اسحاق را به من بخشید"و دعای مرا به اجابت رسانید( اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِی وَهَبَ لِی عَلَی الْکِبَرِ إِسْمٰاعِیلَ وَ إِسْحٰاقَ ) (1).

"آری خدای من حتما دعاها را می شنود"( إِنَّ رَبِّی لَسَمِیعُ الدُّعٰاءِ ).

*** و باز به تقاضا و نیایش و دعا ادامه می دهد و عرض می کند:"پروردگارا مرا بر پا کننده نماز قرار ده و از فرزندان من نیز چنین کن ای خدای من" ( رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاٰهِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی ).

"پروردگارا دعای ما را بپذیر"( رَبَّنٰا وَ تَقَبَّلْ دُعٰاءِ ).

*** و آخرین تقاضا و دعای ابراهیم در اینجا اینست که:"پروردگارا مرا و پدر و مادرم و همه مؤمنان را در روزی که حساب بر پا می شود ببخش و بیامرز" ( رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَ لِوٰالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسٰابُ ).

***

به نظر می رسد که این دعاهای ابراهیم در یکی از این سفرها بوده،و لذا می گوید خداوندا این"شهر"را محل أمن و امان قرار ده.

و اگر سخن از وادی غیر ذی ذرع می گوید یا از گذشته خبر می دهد و خاطره نخستین سفرش را بازگو می نماید،و یا اشاره به این است که سرزمین مکه حتی پس از شهر شدن سرزمینی است غیر قابل زراعت که باید احتیاجاتش را از بیرون بیاورند،چرا که از نظر جغرافیایی در میان یک مشت کوه های خشک بسیار کم آب واقع شده.

***

***

در روایاتی که از ائمه اهل بیت ع نیز به ما رسیده این تفسیر تایید شده است.

از جمله در روایتی از امام باقر ع می خوانیم: من احبنا فهو منا اهل البیت قلت جعلت فداک:منکم؟!قال منا و اللّٰه،اما سمعت قول ابراهیم فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی : "هر کس ما را دوست دارد(و به سیره ما اهل بیت است،راوی سؤال می کند فدایت شوم براستی از شما؟فرمود:بخدا سوگند از ما است،آیا گفتار ابراهیم را نشنیده ای که می گوید فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی "هر کس از من پیروی کند او از من است" (2).

این حدیث نشان می دهد که تبعیت از مکتب و پیوند برنامه ها سبب ورود به خانواده از نظر معنوی می شود.

در حدیث دیگری از امام امیر المؤمنین علی ع می خوانیم که فرمود: نحن آل ابراهیم ا فترغبون عن مله ابراهیم و قد قال اللّٰه تعالی فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی : "ما از خاندان ابراهیم هستیم آیا از ملت و آئین ابراهیم رو می گردانید در حالی که خداوند(از قول ابراهیم چنین نقل می کند)هر کس از من پیروی کند او از من است."

***

"خدا خانه اش را در پر سنگلاخ ترین مکانها و بی گیاه ترین نقاط زمین...

در میان کوه های خشن و شنهای فراوان قرار داد.

اگر خدا می خواست خانه و حرمش را و محل انجام عبادت بزرگ حج را در میان باغها و نهرها و سرزمینهای هموار و پر درخت و باغهای پر ثمر،در منطقه ای آباد،دارای کاخهای بسیار و آبادیهای به هم پیوسته بیشمار،در میان گندم زارها و بوستانهای پر گل و گیاه،در لابلای باغهای زیبا و پر طراوت و پر آب،در وسط گلستانی بهجت زا با جاده هایی آباد،قرار دهد می توانست،ولی به همان نسبت که آزمایش بزرگ حج و عبادت راحت تر و ساده تر می شد،پاداش و جزا نیز کمتر بود.

و اگر خدا می خواست به خوبی می توانست پایه های خانه کعبه و سنگهایی که ساختمان آن را تشکیل می دهد از زمرد سبز،و یاقوت سرخ،و نور و روشنایی قرار دهد،می توانست،ولی در این حال شک و تردید،کمتر در دل ظاهربینان رخنه می کرد،و وسوسه های پنهانی شیطان به سادگی دور می شد.

ولی خدا می خواهد بندگانش را با انواع شدائد بیازماید،و با انواع مشکلات در طریق انجام عبادتش روبرو کند،تا تکبر از قلبهایشان فرو ریزد، و خضوع و فروتنی در آن جایگزین گردد و در پرتو این فروتنی و خضوع درهای فضل و رحمتش را به روی آنها بگشاید و وسائل عفو خویش را به آسانی در اختیار- شان قرار دهد".

***

پرست و ظالم و ستمگر هفت تقاضا از خدای می کند که نخستین آن تقاضای امنیت شهر مکه،آن کانون بزرگ جامعه توحیدی است(و چه پر معنی است این تقاضا).

دومین تقاضایش دور ماندن از پرستش بتها است،که اساس و پایه همه عقائد و برنامه های دینی را در بر می گیرد:

سومین تقاضایش تمایل دلها و توجه افکار عمومی توده های خدا پرستان که بزرگترین سرمایه یک انسان در اجتماع است،نسبت به فرزندان و پیروان مکتبش می باشد.

چهارمین تقاضا بهره مند شدن از انواع ثمرات آنهم به عنوان مقدمه ای برای شکرگزاری و توجه بیشتر به خالق آن نعمتها است.

پنجمین تقاضایش توفیق برای برپا داشتن نماز که بزرگترین پیوند انسان با خدا است می باشد،نه تنها برای خودش که برای فرزندانش نیز همین تقاضا را می کند.

ششمین خواسته ابراهیم پذیرش دعای او است و می دانیم خدا دعائی را می پذیرد که از قلبی پاک و روحی بی آلایش برخیزد که در واقع این تقاضا به طور ضمنی مفهومش تقاضای توفیق پاک داشتن قلب و روح از هر گونه آلایشی می باشد.

و سرانجام هفتمین و آخرین تقاضایش آنست که اگر لغزشی از او سر زده،خداوند بخشنده و مهربان او را مشمول لطف و آمرزش خود قرار دهد،و همچنین پدر و مادرش و همه مؤمنان را از این لطف و مرحمت،در روز رستاخیز بهره مند سازد.

به این ترتیب تقاضاهای هفتگانه ابراهیم از امنیت شروع می شود،و به آمرزش پایان می پذیرد،و جالب اینکه اینها را نه تنها برای خود می طلبد،که برای دیگران نیز همین تقاضاها را دارد،چرا که مردان خدا هرگز"انحصار طلب" نبوده و نخواهند بود!

***