اختلاف نظر در مصداق‌های حکم شرعی

3. اختلاف نظر در مصداق‌های حکم شرعی
گاه مجتهدان اسلامی در خود حکم شرعی با یکدیگر اختلاف نظری ندارند، اما در موضوع و مصداق‌های آن، با یکدیگر اختلاف نظر پیدا کرده اند. مثلاً اگر بر بدن یا لباس نمازگزار خونی باشد که مقدار آن کمتر از «درهم» است، نماز انسان صحیح است. زیرا همان طور که می‌دانیم باید بر بدن یا لباس نمازگزار خون نباشد ولی اگر آن خون کمتر از مقدار نامبرده باشد، اشکالی ندارد و نماز صحیح است. [2]
در زمان آغاز اسلام؛ یعنی، حدود 1200 تا 1400 سال قبل و در زمانی که این حکم شرعی از سوی معصوم (بیان و صادر شده، سکه و پولی به نام درهم در میان مردم معمول و رایج بوده است و همه، خصوصیات و مقدار و اندازه این سکه را می‌دانسته اند، ولی در زمان‌های بعد که فاصله زمانی زیاد شد و دِرهم از بین رفت، به خاطر آگاهی نداشتن از خصوصیات و مقدار و اندازه دِرهَم اختلاف نظرهایی بین مراجع تقلید به وجود آمده است که آیا اندازه درهم برابر با گردی کف دست یا بند انگشت شست یا انگشت کنار شست یعنی، سبّابه یا انگشت وسط است.
همین اختلاف نظر در مصداق و معنای موضوع حکم شرعی؛ یعنی، درهم باعث اختلاف فتوای مراجع تقلید در خود حکم شرعی شده است. این مسأله همانند وقتی است که مثلاً 50 سال دیگر که «دو ریالی» در میان ما نباشد و از ما بپرسند مقدار و اندازه «دو ریالی» چقدر بوده است؟ هر کسی پاسخی بدهد و در نتیجه، در معنا و مصداق «دو ریالی» با یکدیگر اختلاف نظر پیدا کنیم. یا مثلاً از ما بپرسند اندازه «ده شاهی» که چندین سال قبل، از سکه‌های رایج مملکت ما بوده چه مقدار بوده است؟ هر یک از ما ممکن است ندانیم یا پاسخ‌های مختلفی به آن بدهیم و در نتیجه بین ما اختلاف نظر پیش بیاید.