آموزش شناخت خدا به کودکان

نمونه­ای از پرسش های کودکان

خدا کیست؟

هنگامی که فرزندتان می­پرسد: خدا کیست؟ چه پاسخی به او می­دهید؟ پاسخ دادن به این پرسش کار آسانی نیست. قرن­هاست فیلسوفان، عالمان، شاعران، هنرمندان و دانشمندان در جست­وجو برای پاسخ این پرسش عمیق، می­کوشند.

پیروان دین­های توحیدی بر این باورند که تنها یک خدا وجود دارد که با وجود برخورداری از قدرتی ویژه، نادیدنی است.

برای اینکه بتوانید پاسخ­گوی پرسش­های فرزندتان درباره خدا باشید، این اصل را رعایت کنید: پاسخی به فرزندتان بدهید که با نیازهای امروز فرزندتان ارتباط داشته باشد.

برای پاسخ دادن به این پرسش، از خود بپرسید: «آیا در وجود خدا شک کرده؟»، «آیا می­خواهد مطمئن شود همیشه کسی هست که از او مواظبت کند؟»، «آیا می­خواهد خوبی و خیر را بشناسد تا راهنمایی در انتخاب­هایش داشته باشد؟»، «آیا می­خواهد منشأ الهام­های خود را در خدا بیابد؟»

بررسی این پرسش­ها به شما کمک می­کند، پاسخی به فرزندتان بدهید که متناسب با سطح درک او باشد و نیاز او را برآورده سازد. در پاسخ به فرزندتان، می توانید از باورهای زیر بهره ببرید:

خدا، بهترین حامی و حل کننده مشکلات است. به فرزندتان بگویید: خدا قوی­ترین موجود و بزرگ تر از هر چیزی در جهان است.

به فرزندتان بگویید: خدا پاسخ همه پرسش­های ما را می­داند.

خدا سرچشمه امید است و در مواقعی که احساس می­کنیم شکست خورده­ایم یا راه­حلی برای مشکلمان وجود ندارد، توکل به خدا سبب می­شود راهی برای رهایی از مشکلات بیابیم.

خدا به ما کمک می­کند تا پیروز شویم.

خدا مقدس است. تقدس خداوند، او را از پدیده­های جهان، مجزا و ممتاز می­کند.

خدا با هر چیزی که تصور می­کنی، فرق دارد.

باید به کودک القا کرد که خداوند همیشه با ما زندگی می­کند و حتی نزدیک­تر از اعضای خانواده یا یک دوست است. با چنین دیدگاهی، خدا را به دلیل لطف و توجهی که به ما دارد، شکر می­گوییم.

اگر او درباره ارتباط خدا با خودش فکر می­کند، به او بگویید: خدا نزدیک و در کنار ماست. او ما را می­بیند و سخنان ما را می­شنود و از راه چیزهای اطرافمان با ما ارتباط برقرار می­کند.

اگر او درباره جایگاه خدا در جهان هستی می­اندیشد، به او بگویید: خدا همه جا حاضر است. او نزد ما حضور دارد، ولی در عین حال در سراسر جهان و حتی در ستارگان دوردست نیز حاضر است.

اگر او درباره منشأ خوبی­ها و شادی­ها می­اندیشد، می­توانید به او بگویید: منشأ خوبی­ها در بهشت است و بهشت جایگاه خداوند است.

اگر او حضور خدا را در مکانی مقدس یا لحظه­ای ویژه احساس می­کند، به او بگویید بی­گمان خدا در آنجا حضور دارد.

اگر او مشتاق است روزی خدا را ببیند، به او بگویید همه ما از آنِ خداییم و همه به سوی او بازمی گردیم.

طرح پرسش «خدا کجاست؟»، با هر انگیزه­ای که باشد، نیازمند این پاسخ است: «خدا در همه جا حضور دارد. حالا در کجا می­توانی خدا را ببینی؟ آیا می­توان او را به مکانی خاص محدود کنی و در آن محدوده او را ببینی؟»

خدا از کجا آمده است؟

بیشتر پدران و مادران می­دانند که ردیابی منشأ پیدایش انسان­ها، در درازمدت نمی­تواند کودکان را قانع کند؛ زیرا این پرسش بی­پاسخ برای آنها وجود دارد که خدا از کجا آمده است و اگر خدا همه چیز را آفریده، خالق او چه کسی است؟

تجربه­های کودکان نشان می­دهد که هر چیزی آغاز و پایانی دارد. ازاین رو، درک وجود خدایی که پیش از آغاز وجود داشته و پس از پایان نیز وجود خواهد داشت، برای آنها مشکل است.

بهترین روش ممکن این است که به دام پرسش­های بی­پایان، درباره چگونگی جاودانگی خداوند نیفتید. بی نهایت بودن خدا را به عنوان امری ایمانی و اعتقادی معرفی کنید، نه پدیده­ای عقلی یا تجربی.

ما برخی حقایق مرتبط با وجود خداوند را به طور ایمانی پذیرفته­ایم. ایمان بدون اینکه نیازی به توضیح، تفسیر و اثبات داشته باشد، قابل تصدیق است.

نداشتن توضیحی منطقی یا مدرکی حسی، نمی­تواند دلیلی بر نادرست بودن جاودانگی خدا باشد. ما جاودانگی خدا را می­پذیریم؛ زیرا همه کتاب­های آسمانی، پیامبران، سنت­ها و آموزگاران و مربیان ما به آن معترفند. اگر فرزندتان پس از شنیدن همه توضیح­های شما قانع نشد، ناچارید به او بگویید: من بیش از این چیزی نمی­دانم، ولی مطمئنم خدا جاودانه است.

برای توضیح درباره ماهیت ایمان، با در نظر گرفتن سطح بلوغ فکری فرزندتان و نیازهای ویژه­ای که دارد، یکی از این راه­ها را برگزینید:

به فرزندتان یادآوری کنید که چه چیزهای دیگری در زندگی ما وجود دارد که آنها را به طور ایمانی پذیرفته­ایم، به ویژه موردهایی را بیان کنیم که او تجربه کرده است. برای نمونه، به او بگویید: تو ایمان داری هنگامی که راه می روی، از زمین جدا نخواهی شد. تو باور داری که دارو سبب درمان بیماری می­شود، هر چند از ساز و کار درمانی آن بی­خبری. به دلیل اعتقادی که به پدر و مادرت داری، از آنان پیروی می کنی، هر چند گاهی ممکن است دلیلی برای این کار نداشته باشی.

شما می­توانید برای فرزندتان داستان­هایی درباره ایمان بیان کنید. در همه مذهب­ها و فرهنگ­ها، داستان­هایی درباره کسانی وجود دارد که بر اساس ایمان و باورهای خود کارهای درخشانی کرده­اند. هر چند در ابتدا نتیجه کار برای خودشان هم روشن نبوده و خطرهای بسیاری در برداشته است.

شما می­توانید برای فرزندتان مثال­هایی بزنید که محدودیت درک انسان و نامحدود بودن ذات خدا را نشان دهد.

فرزندتان باید ببیند که شما درباره خدا می­اندیشید، به مطالعه و کتاب­هایی در این زمینه علاقه دارید و خدا را می پرستید.

همچنین فرزندتان با تماشای بردباری شما در رویارویی با باورهای دیگران، عدم تعصب در عین داشتن یقین و احترام به نظرات مخالف، بی­گمان به باورهای شما علاقه­مند خواهد شد؛ زیرا رفتار جذاب شما را مصداق باورهایتان می­داند.

خدا شبیه کیست؟

بسیاری از کودکان، خدا را همانند پیرمردی تصور می­کنند که ریشِ سفیدی دارد. هر تصویری که از خدا داشته باشید، باید به فرزندتان نشان دهید؛ چرا که همه کودکان جهان، اعضای خانواده خداوند هستند. بر اساس چنین تصوری، این راه­حل­ها سودمند است.

واژه­ها اهمیت بسیاری در نحوه درک ما از خداوند دارند. اگر می­خواهید خدا را به شکلی توصیف کنید که همه کودکان دریابند، باید از عبارت­های عام و جهان شمول بهره ببرید.

وقتی آیه­های الهی یا داستان­های مذهبی را برای بچه­ها بیان می­کنید، ترجمه­هایی را به کار ببرید که زبانی جامع و لحنی جهان شمول داشته باشند و استفاده نادرست از واژه­ها، تصویری محدود را در ذهن کودکان پدید نیاورند.

درک کودکان و نوجوانان از مفهوم خدا

پیش از وارد شدن به بحث، لازم است به درک کودکان از مفهوم خدا اشاره کنیم. تصور خردسالان درباره خدا، تا هشت سالگی بسیار خام است؛ یعنی کودک در ذهن خود خدایی را می­شناسد که با صدایی شبیه ما سخن می­گوید و در بهشتی سکونت دارد که در آسمان­هاست و به گونه انسان به زمین آمده و به اداره کردن امور می­پردازد. این اندیشه نشانه تخیل است.

کودکان در دوره دبستان مایل هستند این خامی تفکر را نادیده بگیرند و به گونه ای دیگر خدا را بیان کنند، ولی هنوز از انسان­انگاری رهایی نیافته­اند. تصور خدا در ذهن کودکان هفت تا نه ساله، بیشتر انسانی فوق­العاده است تا موجودی فراطبیعی. خداوند قدرتمند است، ولی رفتارش پیش بینی ناپذیر است. او از قدرتی سحرآمیز برخوردار است، ولی با صدایی همانند ما سخن می گوید.

چگونگی اندیشه درباره خدا را در کودکان نه تا دوازده ساله، می توان گذر از تصویر فوق انسانی به فوق طبیعی دانست. این به معنای نشانه تلاش آنها برای رسیدن به این هدف است. پای بندی به معانی تحت اللفظی واژه­های مذهبی هنوز غلبه دارد، ولی شواهدی وجود دارد دال بر اندیشه بسیاری از کودکان، برای آشتی دادن اموری که از دیدگاه تفکر عینی متناقض است. مانند اینکه خدا در همه جا هست و در عین حال، در مکان مشخصی نیز هست.

در سال های نخست دوره راهنمایی می­توان ویژگی­های دوره پیشین را با نگرشی گسترده­تر دید که آن را به دوره واسطه مبدل می­سازد. در این دوره دانش­آموزان می کوشند از اندیشه بچه­گانه پیشین خود فاصله بگیرند و به گونه ای دیگر به خدا بیندیشند. پس از آن است که محدودیت­های فیزیکی و مادی کنار گذاشته می­شود و به خدا، به صورتی نمادین و مجرد

می­اندیشند. آثار انسان­انگاری را هنوز هم می­توان در این گونه تفکرها دید، ولی آنان بر این باورند که خدا دیدنی نیست؛ زیرا طبیعتی غیر مادی دارد. هنگامی که نوجوانان برای توضیح مفهوم خدا از ویژگی­های بشری مدد می­جویند، باید آن را نوعی تمثیل دانست. بسیاری از نوجوانان مایلند انسان­انگاری خام خود را تا سیزده سالگی ادامه دهند.[5]

پی نوشت:

5.ناصر باهنر، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان­شناسی رشد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1378، صص 86 ـ 88.