سوال اعتقادی: آیا خدا می‌تواند صفات بی‌نهایتی را برای مخلوق بیافریند؟

با عرض سلام مجدد

برای نامحدود بودنِ صفات الهی لازم نیست تا تعداد آنها بی‌نهایت باشد؛ بلکه همان‌گونه که در جای خود هم بیان شده، هر یک از صفاتِ ذاتیِ خداوند، ازآنجاکه عین ذات هستند، بی‌نهایت می‌باشند.

توضیح بیشتر اینکه ذاتِ خداوند بی‌نهایت است. صفات نیز دو‌گونه است:

صفات ذاتی
صفات فعلی

صفات ذاتی، عین ذات خدایند. همان‌گونه که ذات بی‌نهایت است، آنها نیز بی‌نهایتند. مثلاً علم خدا عین ذات اوست و همان‌گونه که ذات بی‌نهایت است علم او نیز بی‌نهایت است؛ زیرا خداوند به ذات خود عالم است و چون ذات خدا بی‌نهایت است، پس علمش به ذاتش هم بی‌نهایت است.

نکته: آنچه باعث بی‌نهایت بودنِ صفات ذات در ذات می‌شود، عینیت آنها با ذات بی‌نهایت است، نه تعدد و کثرتِ آنها. تعدد و کثرت صفات ذات تنها تعدد مفهومی و انتزاعی است و الا در خارج یک ذات است و صفاتی که مابازاءی جدای از ذات ندارند. تعدد صفات در خارج و در ذات، دلیلی بر نامحدود بودن نیست؛ بلکه موجب کثرت در ذات می‌شوند؛ بنابراین برای نامحدود بودنِ خداوند، نیازی به کثرت صفات نیست.

صفات فعلی هم که ربطی به ذات ندارند؛ بلکه از فعلِ خدا انتزاع می‌شوند. به هر میزانی که فعل از خداوند صادر می‌شود، این صفات هم از فعل خدا انتزاع می‌شود؛ مثلاً خداوند یکی از افعالش خلق کردن است. یکی از افعالش رزق دادن است. یکی از افعالش رحمت است و ... از هر کدام از این افعال الهی صفاتی مانندِ خالقیت، رازقیت و رحمت و... انتزاع می‌شود. تعداد این صفات نیز وابسته به تعداد افعال خداست. محدود بودنِ این صفات نیز موجبِ محدود شدن ذاتِ خداوند نمی‌شود؛ زیرا این صفات از ذات خدا انتزاع نمی‌شود تا محدود بودنِ آن موجب محدودیت ذات شود.(تفصیل جواب منوط به گذراندنی مقدمات دقیق فلسفی است و در این مختصر نمی‌توان به آن پرداخت.)

با عرض سلام و ادب خدمت شما

اینکه خدا صفات بی‌نهایت به مخلوقی بدهد که از این جهت مانند خدا باشد، امکان‌پذیر نیست؛ زیرا تمام مخلوقات محدودند و ممکن نیست موجودی محدود دارای صفاتی نامحدود باشد. فرض شما یعنی اینکه خدا مخلوقی را بیافریند که مخلوق نباشد و این محال است.

البته باید بدانید خداوند مخلوقاتی خلق کرده که مظهر تمام صفات جمال و جلال الهی هستند. 

در دعای ماه رجب در وصف اهل‌بیت می‌خوانیم: «لا فَرْقَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَها اِلاّ اَنَّهُمْ عِبادُکَ وَخَلْقُکَ»؛ «میان تو(خدا) و آنها(ائمه علیهم‌السلام) فرقی نیست جز اینکه ایشان بندگان تو و مخلوق تواند». [مفاتیح‌الجنان، ادعیه ماه رجب]

این عبارت حاکی از آن است که آن بزرگواران مظهر تمام صفات الهی هستند، البته با این تفاوت که آنها مخلوق بوده و اقتضاءات مخلوق بودن ازجمله محدودیت را دارا هستند. یعنی اگر خداوند سمیع، بصیر، علیم، قادر و دارای صفات کمالیه است، آنها نیز به اذن خداوند دارای این صفات هستند.

در قرآن می‌خوانیم که خداوند «مِثل» ندارد: «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ»؛ «خداوند هیچ مثل و مانندی ندارد». [شوری: 11]

اما در همین قرآن می‌خوانیم که خداوند «مَثَل» دارد. «وَلِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَىٰ»؛ «خداوند دارای نمونه برتر است». نمونه برتر همان موجودی است که مظهر صفات جمال و جلال الهی است.

در زیارت جامعه در خطاب به اهل‎‌بیت علیهم‌السلام می‌گوییم: «وَ الْمَثَلِ الْأَعْلَى»؛ «[شما] همان مَثَل اعلی هستید». [مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره]