یاد مرگ و آثار تربیتی آن

توجه به حقانيت مرگ، هشدارى است براى همه انسان ها كه بيشتر و بهتر بينديشند و از راهى كه در پيش دارند با خبر شوند و خود را براى آن آماده سازند.

اميرمؤمنان على(ع) در خطبه اى مى فرمايد: ... وَ لاََنْ يَكُونُوا عِبَراً اَحَقُّ مِنْ اَنْ يَكُونُوا مُفْتَخَراً (1) اين اجساد پوسيده اگر مايه عبرت باشند سزاوارتر است تا موجب افتخار گردند.

آثار فراوانى بر ياد مرگ مترتب است. از اين رو، هم در كلمات پيشوايان معصوم(ع) به آن سفارش شده است و هم انسان هاى خود ساخته، در مقام تهذيب نفس و تطهير دل به سالك و اشخاص تازه وارد به سلك سير و سلوك، دستور به ياد

مرگ بودن را مى دهند.

اسلام بر خلاف برخى مكاتب كه مرگ را افيون و عامل افسردگى مى دانند، مرگ را به عنوان عامل پويش، حساب مى كند; كسى كه به ياد مرگ است مى داند هنگامى كه زنده است بايد كار كند; چون بعد از مرگ بلافاصله از او مى پرسند

عمرت را چگونه صرف كردى.

قرآن كريم، يكى از ويژگى هاى برجسته پيامبران را، «ياد مرگ» مى داند; چنان كه مى فرمايد: (إِنَّـآ أَخْلَصْنَـهُم بِخَالِصَة ذِكْرَى الدَّارِ) (2) ; با موهبت ويژه اى ـ يادآورى آن سراى ـ خالص گردانيديم.

در اهميت ياد مرگ همين بس كه در محضر پيامبر بر كسى ثناى بسيار گفتند، فرمود:«ياد مرگ بر رفيق شما چگونه است؟» گفتند: نشنيده ايم كه ياد مرگ كند، فرمود: «پس آن چنان كه شما مى پنداريد نيست».

هم چنين آن حضرت(ص) مى فرمايد: زيرك ترين مردم كسى است كه بيشتر مرگ را ياد كند.(3)

خاصيت به ياد مرگ بودن اين است كه: اگر شخص در رفاه و سرور است و غرور او را فراگرفته، با ياد مرگ، عالم دنيا بر او تنگ مى شود و ديگر نمى تواند بر دارايى محدود خود ببالد و يا مغرور شود و اگر شخصى است كه در تنگناى زندگى

قرار گرفته و رنج مى برد، باز وقتى به ياد مرگ بيفتد، دنيا بر او وسيع و راحت مى شود و از سختى هاى چند روزه دنيا رنج نمى برد، لذا على(ع) مى فرمايند: «كسى كه زياد به ياد مرگ باشد، از دنيا به اندكش راضى مى شود».(4)

در بيانى حضرت صادق(ع) آثار ياد مرگ را چنين بيان مى كنند: «ياد مرگ، شهوت ها را در نفس از بين مى برد و ريشه هاى غفلت را يك سره بر مى كند و دل او را با وعده هاى الهى محكم مى كند و روحيه انسان را از قساوت، مى كند و دل

انسان را با وعده هايى الهى محكم مى كند و نشانه هاى هوا و هوس را در هم مى شكند ...(5)

حضرت رسول اكرم(ص) مى فرمايند: مرگ را بسيار ياد كنيد، زيرا مرگ گناهان را پاك مى كند و ميل و رغبت به دنيا را مى كاهد. (6)

از نشانه هاى ياد مرگ، كوتاهى آرزوها، پيشى گرفتن و شتاب كردن در حسنات و اشتياق به كارهاى نيكوست. هم چنان كه عمل بر خلاف اينها; يعنى آرزوهاى طولانى و ... باعث غفلت انسان ها از مرگ است; چنان كه حضرت على(ع) در

حديثى فرمود: اى مردم! ترسناك ترين چيزى كه بر شما مى ترسم دو چيز است: پيروى از هوا و هوس و آرزوهاى طولانى; امّا تبعيت از هوا و هوس، انسان را از راه حق باز مى دارد و امّا آرزوهاى طولانى، آخرت را به دست فراموشى

مى سپارد.(7)

...............................................................................................

 1.محمد دشتى، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، ص 79، خطبه 221.
 2. ص، آيه 46.
 3. محمد بن الفتال نيشابورى، روضة الواعظين، ص 487.
 4 رى شهرى، ميزان الحكمه، حديث شماره: 19163.
 5. همان، ش 19148.
 6همان، ش 19153.
 7. كلينى، كافى، ج 1، ص 44; ر.ك: جلال الدين مجتبوى، علم اخلاق اسلامى، ترجمه كتاب جامع السعادات، ج 3، ص 50; حبيب اللّه طاهرى، سيرى در جهان پس از مرگ، ص 168.