وقتی به محیط اطراف نگاه می کنیم ، انسانها و موجودات و اشیاء مختلف را می بینیم که دارای رنگها و شکلها و استعدادها و امکانات و ... مختلف هستند .این سوال به ذهن می رسد که تمامی این تفاوتها با عدل خداوند چگونه سازگار است؟
در ابتدای پاسخ باید فرق بین تفاوت و تبعیض را بیان کنیم،تفاوت یعنی اینکه بین همه ی موجودات با شرایط گوناگون بر اساس آن شرایط فرق باشد ولی تبعیض یعنی از میان همه ی موجودات با شرایط یکسان به برخی چیزی داده شود و به برخی داده نشود ویا کم داده شود.
حال باید دید که که در جهان آفرینش کدام یک از تفاوت یا تبعیض وجود دارد؟قطعا در جهان هستی هر موجودی از جهت مکان یا زمان و محیط رشد و اجزای تشکیل دهنده و ....با هم فرق دارند و این طور نیست که حتی یک انسان با انسان دیگر ذره ای با هم شبیه باشند بلکه با هم فرق دارند پس آنچه در جهان هستی وجود دارد تفاوت است نه تبعیض و مسلما آنچه قبیح و بد می باشد تبعیض است نه تفاوت ؛ مثلا فرض کنیم که در یک کلاس همه دارای یک استعداد و یک شرایط باشند و حال معلم به یکی نمره خوب دهد و به دیگری نمره پایین قطعا این تبعیض است و از نظر هر شخصی بد می باشد ولی اگر در یک کلاس که شاگردان دارای استعدادهای مختلف باشند و معلم از همه امتحان یکسان بگیرد و هر کسی بر اسا س تلاش و کوشش و استعدادش نمره ای بگیرد نشانه تفاوت بین آنهاست و نمره ای که معلم می دهد بر اساس همین تفاوت ها می باشد و از نظر هر کسی این بد نمی باشد.
بر اساس همین اختلافات و تفاوتها مجموعه منظم جهان هستی شکل می گیرد به گونه ای که هر جزء در کنار جزء دیگر به کمال خود رسیده و در نهایت مجموعه آنها تأمین کننده ی هدف نهایی آفرینش می باشد،همان طور که در اجتماع انسانی هر شخصی بر اساس استعدادها و توانایی های خود نقشی را به عهده دارد و از این طریق هم خود و هم مجموعه اجتماع را به اهداف خود می رساند و حال اگر قرار باشد تمامی افراد اجتماع همه رئیس یا یک شغل شبیه به هم داشته باشند اصلا اجتماعی بوجود نمی آید،در جهان هستی هم همین طور است.
و این تفاوت ها لازمه خلقت حکیمانه آن می باشد به این صورت که خداوند، عالم هستی را بر اساس نظام علت و معلول (اسباب و مسببات) استوار كرده است. هیچ پدیده ای بدون علت به وجود نمی آید، هر آنچه در عالم هستی محقق می شود، ناشی از علت و سبب خاصی است. آتش علت سوزاندن است، پیدایش درخت میوه معلول قرار گرفتن نهال درون خاك با شرایط و كیفیت خاص و آب و هوای مناسب است.چنانکه علی (ع) می فرمایند:«تا مردم با هم تفاوت دارند در خیر و رفاه هستند ولی هنگامی كه بخواهند از هر نظر یكسان باشند نظام زندگی آنها از هم میپاشد.[1]
نتیجه اینکه در جهان هستی تفاوت وجود دارد ونه تبعیض و انچه قبیح است تبعیض است نه تفاوت ها و این تفاوتها با عدل خدا منافاتی ندارد.[2]
----------------------
پاورقی
1-«لایَزالُ الناسُ بِخَیْرٍ ما تَفاوَتوُا فَاِذا اسْتَوَوا هَلَكُوا». (امالی صدوق/267)
2- جهت آگاهی بیشتر رجوع شود به عدل الهی(شهید مطهری) و عقاید استدلالی (علی ربانی گلپایگانی)