دوراهی کمک به نیازمندان

سوال: کسانی که در خیابانها آشکارا گدایی می‌کنند آیا مستحق هستند که به آنها کمک کنیم؟ چگونه بفهمیم که آنها مستحق هستند؟

پاسخ: از جمله دستورات در دین مبین اسلام، احساس مسئولیت نسبت به هم نوعان و از جمله موارد احساس مسئولیت، کمک به فقرا و نیازمندان است.  آیات بسیاری از قرآن تاکید بر این دارند که در بین اموال خود حقی برای سائل و محروم قائل باشید. «وَ فی‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُوم‏ [ذاریات/19] و در اموال آنها حقّی برای سائل و محروم بود!» و همچنین «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ [ضحی/10] و فقیر و گدای سائل را به زجر مران.» و در سیره معصومین نیز تاکید به کمک به فقرا شده است. در این قسمت چند پیشنهاد از طریق عقل و تجربه خدمت شما بیان می گردد: 1ـ  اگر از روی قراینی مطمئن شدیم که درخواست کننده نیازمند واقعی است و آنچه که می گوید حقیقت است؛ در این مورد باید به او کمک کرد؛ مانند این موارد: کسی او را به ما معرفی کرده است؛ یا او را می‌شناسیم؛ یا اینکه در مورد خواسته اش تحقیق کرده و به درستی ادعا او پی برده ایم و یا حتی با توضیحات خود فرد پی به نیازمند بودنش بردیم 2ـ اما اگر از روی شواهد، قراین و نشانه هایی مطمئن شدیم که درخواست کننده نیازمند واقعی نیست بلکه با این کار قصد اخاذی و یا اغراض نامشروع دیگر دارد لازم است تا از هر گونه کمک به او خودداری کنیم؛ معمولا امروزه تکدی گری به یک شغل تبدیل شده؛ لذا در این امر باید با احتیاط بیشتری عمل کرد؛ چون در مجامع روایی اهل‌بیت(ع) از کمک به بعضی از افراد منع شده است مانند غنی و کسی که توانایی کار دارد و تحت عنوان «لاتحل الصدقة لهؤلاء» یعنی صدقه گرفتن این افراد جائز نیست. بیان شده است. [ معانی الأخبار، ص262] در این مورد فرد را بجای کمک مالی باید تشویق به کار کردن کرد.

پی‌نوشت:
ابن بابويه، معانی الأخبار؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ اول، 1403 ق، ص262.