پرداخت عوض برای مالی که بدون اجازه مالک فروخته است

اگر کسی بدون اجازه مالک، کالای او را بفروش برساند و پول حاصل از این معامله را نیز خرج کرده است، بعد از مدتی بخواهد عوض پولی که از فروش کالا بدست آورده است را به مالک اصلی پرداخت کند وظیفه فروشنده‌ی کالا چیست؟

1ـ اگر مالک بعد از اجازه بیع، ‌اجازه قبض ثمن را هم بدهد، باید همان مبلغی را که به عنوان ثمن (مثلاً پول) از مشتری گرفته، به مالک بدهد و اگر تلف شده، مثل یا قیمت آن را بپردازد.
2ـ اگر مالک، اصل فروش را ردّ کند:
الف) برگرداندن عین مال به مالک اصلی ممکن است، باید مشتری یا هر کسی­ که مال در دست اوست، همان را به مالک برگرداند.
ب) برگرداندن عین مال به مالک اصلی ممکن نیست، باید مشتری یا هر کسی­ که مال دست اوست، مثل یا قیمت مال را به مالک برگرداند. [1]

نکته: در این موارد بهتر است کسی که می خواهد عوض مال فروخته شده را به صاحبش برگرداند تورم حاصله را نیز حساب کند.
برای مثال در مسئله فوق، اگر مالک دو سال بعد از این ماجرا مطلع شد و اجازه داد، در این صورت فروشنده فضولی نباید فقط همان قیمت دو سال پیش که مثلاً صد هزار تومان بوده، بپردازد. بلکه با محاسبه تورم باید توافق نمایند که مبلغی بیشتر، به مالک پرداخت شود.

سوال: اگر شخصی مال دیگری را به‌طور فضولی بفروشد و پول آن را گرفته و برای احتیاجات خود مصرف نماید و سپس بعد از گذشت مدّت زیادی بخواهد عوض آن را به صاحب مال بدهد، آیا باید همان مبلغی را که از فروش مال او بدست آورده است به او بدهد یا قیمت آن را در آن زمان و یا در زمان پرداختِ عوض به او بپردارد؟
جواب: اگر مالک بعد از اجازه اصل بيع، اجازه قبض ثمن را هم بدهد، بايد همان مبلغی را که به عنوان ثمن از مشتری گرفته، به مالک بدهد و اگر اصل بيع را رد کند بايد در صورت امکان، عين مال مالک را به او برگرداند و در صورت عدم امکان بايد عوض آن را اعم از مثل يا قيمت به او بدهد و احوط اين است که با مالک در مورد تفاوت قيمت زمان معامله و روز ادا، مصالحه نمايد. [2]

پی‌نوشت:
1). آیت الله خامنه‌ای، رساله آموزشی، ج2، درس 35، بحث خرید و فروش. (کد مطلب:27827)
2). آیت الله خامنه‌ای، استفتائات، بیع فضولی، سوال1483.