دلیل وجوب حجاب در نماز برای زنان، روایاتی است که از معصومین به دست ما رسیده.
سوال: چرا زن اگر در خانه تنها باشد، باید موقع نماز حجاب داشته باشد!؟ مگر خداوند متعال نامحرم است!؟
پاسخ: در ابتدا لازم است به این نکته اشاره کنیم که دلیل این فتوا روایات است، یعنی چون در حدیث از معصومین(علیهم‌السلام) آمده زن در نماز باید حجاب کامل داشته باشد، مراجع نیز به این حکم، فتوا داده‌اند، لذا ما نیز از باب تعبد و تبعیت از امام معصوم این دستور را می‌پذیریم.[1]
اما در این روایات به فلسفه این موضوع اشاره نشده است. اصولاً مسائل عبادی و احکام شرعی، جنبه تعبدی دارند و در این مسائل فقط تعبد و پذیرش خواست شارع مقدس می‌تواند مهم‌ترین ملاک و مصلحت باشد. اگر چه به طور یقینی می‌دانیم که خداوند متعال حکیم است و بدون دلیل امری را واجب نمی‌کند، اما چون توسط ائمه اطهار(علیهم‌السلام) بیان نشده، نمی‌توان به طور قطع و یقین از آن حکمت سخن گفت.
اکنون فارق از این مطلب، حکمت‌هایی برای موضوع به ذهن می‌رسد:
1. عالم محضر خداست، جایی نیست که خالی از خدا باشد، پس بنده همیشه در محضر خدای خویش است، اما به هنگام نماز متفاوت است، چرا که مخلوق در مقابل خالق، عاشق در مقابل معشوق، محبّ در مقابل محبوب و خلاصه عبد در مقابل معبود می‌ایستد تا با او راز و نیاز کند. پس هم مخاطب مقدس است، هم زایر است و هم محل زیارت و هم خود نماز. لذا همه از حرمت‌های خاص خود بر خوردار هستند. پس ادب تقدس را نیز خودش یاد می‌دهد و می‌فرماید: نمازگزار باید کفش‌هایش را در بیاورد، بدنش پاک باشد، وضو بگیرد، لباسش پاک باشد، مال غیر نباشد، جای غصبی نباشد و ... .
از جمله فرمود: چه مرد و چه زن در بهترین صورت که نماد کمال اوست در مقابل من بایستد. مرد بهترین لباس‌هایش را بپوشد، بوی خوش استعمال کند، موها و محاسنش را آراسته کند، انگشتر به انگشت کند و ...، زن نیز آرایش کند و حجاب بگذارد.
بدیهی است که کامل‌ترین صورت انسان، صورت اجتماعی اوست و نه صورت فردی و خصوصی‌اش. مرد در خانه با پیژامه و پیراهن زیر نیز راه می‌رود، زن با لباس خواب نیز راه می‌رود، چه بسا دست و صورت‌شان تمیز و موهایشان آراسته نباشد و حتی کثیف هم شده باشند، اما بدیهی است که با این وضعیت در اجتماع حضور نمی‌یابند و صورت کامل و زیبای‌شان وقتی است که در اجتماع حضور می‌یابند، به ویژه اجتماعی که برای آن حرمت و ارزش ویژه‌ای قایل هستند.
نقل شده امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) خود را برای نماز بسیار آراسته و خوشبو می‌نمود و کسی پرسید حالا چرا این قدر خود را آراسته کردید؟ فرمود: خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد. فرمود: خدا دوست دارد بنده‌ی خود را زیبا ببیند.[2]
بدیهی است که اگر منظور از حجاب زن در نماز پوشش از نامحرم بود، نمی‌فرمود که آرایش به هنگام نماز مستحب است. چرا که آرایش مقابل نامحرم حرام است و حرمت آن به این خاطر نیست که کار بدی است، بلکه به این خاطر است که زن زیباتر و جذاب‌تر می‌شود و مرد نامحرم را به خود جذب و تحریک می‌کند. اما خدا می‌فرماید چه مرد و چه زن، با کامل‌ترین صورت نزد من بایستند.
مخلوق و بنده‌ی برگزیده خدا، با اراده خود، با این شکل باطنی و ظاهری که در مقابل خدا می‌ایستد، در واقع خود را به خدایش عرضه می‌کند و نشان می‌دهد که قدردان و شاکر همه نعمات اوست. هم قدر عقل و قلب را می‌داند و با شناخت صحیح و خلوص نیت نماز می‌خواند و هم قدر مواهب دنیوی، سلامت جسم و نقش اجتماعی‌اش را در این کارگاه هستی می‌داند. نشان می‌دهد که حقوق الهی را می‌داند و مجری آنها در زمین است.
2. داشتن لباس کامل بر وقار ظاهری انسان می افزاید. هر چه از لباس انسان کم شود، از وقار وی و حفظ شئون اجتماعی اش کم می شود و نزد دیگران تنزل می یابد. می توان حجاب را یک نوع ادب دانست. ادب اقتضا می کند انسان در مقابل دیگران و بزرگان با لباس کامل ظاهر شود. شرکت در محافل و مراسم مذهبی در همه ادیان بلکه نزد همه عقلای عالم معمولاً با حجاب همراه است. به ویژه در اسلام که لباس رسمی حضور زن مسلمان در اجتماعات، پوشش کامل است.
انسان در حال نماز به محضر خدا می رود و در حالی که ملائکه عرش الاهی حضور دارند، در یک مجلس رسمی به عبادت خدا می پردازد. بنابراین، چون نماز در حقیقت حضور و بار یافتن به درگاه رب العالمین است، در این مجلس هر چه لباس کامل تر و تمیزتر و خوشبوتر باشد، مطلوب تر است، حتی به مردان سفارش شده که با لباس کامل، ادب حضور در پیشگاه الاهی را رعایت کنند. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می فرماید: «آن چنان خدا را عبادت کن که گویا او را می بینی؛ اگراو را نمی‌بینی، او تو را مشاهده می کند».[3]
3. از دیگر مصالح حجاب در نماز این است که نوعی تمرین مستمر و روزانه برای حفظ حجاب است. نیز یکی از عواملی است که در پاس داشت دائمی پوشش اسلامی زن و جلوگیری از آسیب پذیری او، نقش مهمی ایفا می کند. اگر بپذیریم اسلام همواره درصدد حفظ حجاب بانوان و مصونیت آنهاست و به عفّت و پاک دامنی سفارش می کند، متوجه می شویم پوشش کامل در نماز همسو با این ایده است و برای تأکید بر این مسئله چنین شرطی را در نماز لازم می داند. در حقیقت همراه نماز، درس عفّت و پوشش مناسب می دهد، تا الگوی رفتاری و کرداری زن مسلمان را معرفی کند. در عین حال پوشش کامل در پنج نوبت در شبانه روز تمرین و تلقین عملی بسیار خوب و مناسبی بر پوشش و حجاب اسلامی زن مسلمان است.
این موارد که بیان شد برخی از فلسفه‌هایی است که در زمینه حجاب در نماز، به ذهن خطور می‌کند؛ ولی همان گونه که قبلاً بیان شد فلسفه اصلی این موارد را باید از امام معصوم(علیهم‌السلام) که متصل به منبع علم الهی است پرسید.
_______________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. برای دیدن مستندات آن به این مطلب مراجعه کنید.
[2]. فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، تفسير الصافي، مكتبه الصدر، 1415 ق، ج2، ص189.
[3]. طوسى، محمد بن الحسن، الأمالي (للطوسي)، دار الثقافة، 1414 ق، ص526.
سوال: چرا زن اگر در خانه تنها باشد هم باید موقع نماز حجاب داشته باشد!؟
پاسخ: دلیل این امر روایاتی است که از معصومین به دست ما رسیده؛ اما در روایات، دلیلی برای این امر بیان نشده، ولی آنچه به ذهن می‌رسد، این است که این نوع حجاب در واقع نوعی احترام به نماز می‌باشد و از سوی دیگر تمرینی مستمر و روزانه برای حفظ حجاب است.