شش صفت ممتاز و طلایی اهل بهشت

به طور قطع و یقین هیچ انسانی را در کره زمین نمی‌توان پیدا کرد که خواهان دست‌یابی به سعادت و آرامش واقعی نباشد، معدود انسان هایی را می‌توان یافت که منکر این چنین آرزویی هستند، این دسته افراد نیز اگر به حقیقت وجودی خود رجوع نمایند خواهند دید که هیچ گاه از سعادت و آرامش واقعی گریزان نیستند و از آن استقبال می‌نمایند. عمده مشکل منکرین سعادت و خوشبختی ابدی، در گم کردن طریق و جاده سعادت است، اگر این دست افراد تصور صحیحی از جاده سعادت و حیات ابدی داشتند، به طور قطع و یقین در آن قدم نهاده و خواهان سعادت  و آرامش ابدی بودند و آن را تمنّا می‌کردند. در منابع روایی از  پيامبر(صلى الله عليه و آله) در توصیف بهشت نقل شده است: «فِى الجَنَّةِ ما لا عَينٌ رَأَت وَ لا اُذُنٌ سَمِعَت وَ لا خَطَرَ عَلى قَلبِ بَشَرٍ؛[1]در بهشت چيزهايى هست كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه به خاطر كسى گذشته».

شش صفت ممتاز و طلایی اهل بهشت در قرآن
هر چند در مقدمه بیان شد که همه انسان‌ها  خواهان سعادت، آرامش و خوشبختی ابدی هستند، ولی با این وجود برای دست‌یابی به این مهم می‌بایست، شاخص‌ها و ویژگی‌های اهل بهشت را در دنیا تحصیل کرد. دنیا محل کسب و تحصیل نعمت ارزشمند سعادت ابدی و رسیدن به بهشت جاودان است، در این نوشتار تلاش داریم با تکیه بر رهنمودهای قرآنی  به برخی از خصوصیات و ویژگی‌های طلایی و ممتاز اهل بهشت اشاره کنیم، کسانی که در دنیا همت گماشته و با تحصیل فضایل و کمالات اخلاقی خود را به درجه متقین و اهل بهشت رسانیده‌اند:  «قُلْ أَ أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذلِكُمْ لِلَّذينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصيرٌ بِالْعِبادِ؛[2] بگو: آيا شما را به بهتر از اينها خبر دهم؟ براى كسانى كه تقوا پيشه كرده‌‏اند، نزد پروردگارشان باغ‌هايى است كه از زير [درختانِ‏] آنها نهرها روان است؛ در آن جاودانه بمانند، و همسرانى پاكيزه و [نيز] خشنودى خدا [را دارند]، و خداوند به [امور] بندگان [خود] بيناست».

1-منش موحدانه و سبک زندگی توحیدی
یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین عناصر سبک زندگی پرهیزکارانه، باور و اعتقاد به خدای متعال و التزام به  منش موحدانه و برخورداری از عناصر طلایی و بارز زندگی توحیدی است. «الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ؛[3] همان كسانى كه مى‌‏گويند: پروردگارا، ما ايمان آورديم؛ پس گناهان ما را بر ما ببخش، و ما را از عذاب آتش نگاه دار». باور و اعتقاد به وجود و حضور باری تعالی در زندگی موجب شده است که این دسته افراد با تمام دل و جان متوجه پروردگار خود بوده و ايمان قلب آنها را روشن ساخته و به همين دليل در برابر اعمال خويش به شدت احساس مسئوليت مى‌‏كنند. باور و اعتقاد آنها اعتقادی صوری و ظاهری که سبب خضوع و خشوع نمی‌شود نیست.

2-صبر و استقامت پلی به سوی بهشت
دومین خصوصیت و ویژگی زندگی پرهیزکارانه برخورداری از اهرم و ویژگی صبر و استقامت است «الصَّابِرين‏»[4] صبر و استقامتی که در لایه‌های مختلف زندگی به خوبی خود را نشان می‌دهد، صبر بر عبادت و  بندگی حق تعالی، صبر بر مصیبت و گرفتاری و صبر بر معصیت به گونه‌ای که در برابر خواهش‌های نفسانی و لذت‌های مادی و شیطانی مقاومت کرده و  به راحتی وارد در مناطق ممنوعه الهی نمی‌شوند،[5] همین روحیه استقامت و صبوری است که موجب شده اهل بهشت به آنها این چنین خوش آمد گویند: «سَلاَمٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ؛[6] به آنان که وارد بهشت شدند می‌گویند: درود بر شما به [پاداش‏] آنچه صبر کردید. راستى چه نیکوست فرجام آن سراى!».

صبر کن ای دل که صبر سیرت اهل صفاست   :::   چارهٔ عشق احتمال شرط محبت وفاست

3-صداقت و راست کرداری
خدای متعال در آیه هفدهم سوره آل عمران ویژگی برجسته متقیان و اهل بهشت را صداقت بر می‌شمارد: «وَ الصَّادِقين‏»؛ متقیان در حیات مادی با حسن عملکرد و رفتار اخلاق مدارانه به همگان ثابت کردند که به آنچه می‌گویند باور دارند و عمل می‌کنند، حُسن رفتار و حُسن نیّت آنها به خوبی گواه بر صداقت است، همین امر موجب شده است در آیات دیگر برکات و آثار این صدق و راستگویی نوید بخش حیات سعادتمند باشد: «قالَ اللَّهُ هذا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها أَبَداً رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ؛[7] خدا فرمود: اين، روزى است كه راستگويان را راستى‏‌شان سود بخشد. براى آنان باغ‌هايى است كه از زير [درختان‏] آن نهرها روان است. هميشه در آن جاودانند. خدا از آنان خشنود است و آنان [نيز] از او خشنودند. اين است رستگارى بزرگ». که البته متأسفانه امروزه جوامع بشری از این وسیله ارزشمند آسمانی، و محک و میزان انسانی به شدت فاصله گرفته، پایه های زندگی، کسب و کار، روابط اجتماعی و بسیاری از امور زندگی را بر اساس نیرنگ و دروغ پی ریزی کرده‌اند، راستی و درستی از میان رفته بلکه آن را مانع پیشرفت خود به حساب می‌آورند.[8]

4-خضوع و اطاعت پذیری در برابر باری تعالی
پنجمین ویژگی اهل بهشت را خدای متعال این چنین ذکر می‌فرماید: «وَ الْقانِتين‏» اهل لغت این کلید واژه طلایی را این چنین معرفی و تبیین کرده‌اند: قانتين، از ماده "قنوت" به معنى خضوع در برابر پروردگار و هم به معنى مداومت بر اطاعت و بندگى تفسير شده است.[9] که در واقع این خضوع و اطاعت پذیری گویای عدم تکبر و استکبار است؛ چرا که تکبر و استکبار به هیچ وجه با اطاعت پذیری قابل جمع نیست.

5-انفاق و گشاده دستی کلید جلب رحمت الهی
از جمله برجسته‌ترین اوصاف و ویژگی‌های اهل بهشت برخورداری از روحیه سخاوتمندی و گشاده دستی است، موضوعی که در آیه هفدهم آل عمران به عنوان ویژگی پنجم اهل بهشت معرفی شده است:«وَ الْمُنْفِقين؛‏ و (در راه او) انفاق مى‏‌کنند». در واقع جود و سخاوت از بارزترین صفات و ویژگی پیامبران و اولیای الهی است، سخاوت شعاعی از کرامت و بزرگواری و عالی‌ترین صفت انسانی نزد باری تعالی است. فضیلت اخلاقی که در اهمیت آن این چنین نقل شده است: رسول اكرم(صلی الله علیه و آله): «اَلسَّخىُّ قَريبٌ مِنَ اللّه ، قَريبٌ مِنَ النّاسِ، قَريبٌ مِنَ الجَنَّةِ؛[10]سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزديك است». در ایامی که جوامع انسانی با بحران ویروس کووید 19 مواجه شده و بسیاری از کسبه و کارگران دچار مشکل مادی شده اند، و در فضایی که جامعه انسانی افراد بی‌بضاعت فراوانی را به خود شاهد هست،  روحیه و فضیلت بهشتی سخاوتمندی و گشاده دستی موجب شکل گیری حماسه های شگفت انگیزی از جنس  مواسات و ایثار و نوع دوستی و همیاری اجتماعی را به نمایش گذاشتند.

6-توبه و استغفار لازمه ورود دربهشت
یکی از مهمترین و ضروری‌ترین کارهایی که انسان را به رحمت و مغفرت الهی نزدیک می‌نماید مداومت بر استغفار و بازگشت به سوی باری تعالی است. استغفار کلید ورود به بهشت و اکسیری شگفت انگیز است که معجزه‌وار آثار و برکات مادی و معنوی شگرفی در حیات دنیوی و اخروی انسان بر جای می‌گذارد و زمینه وارد شدن در بهشت ابدی را برای انسان فراهم می‌کند، براساس رهنمودهای قرآن کریم بهترین زمان و موقعیت استغفار سحرگان است موضوعی که باری تعالی این چنین از آن یاد کرده است: «وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحارِ؛[11] و در سحرگاهان، استغفار مى‌‏نمايند».  در آن هنگام كه چشم‌هاى غافلان و بى‏‌خبران در خواب است و غوغاى جهان مادى فرو نشسته و به همين دليل حالت حضور قلب و توجه خاص به ارزش‌هاى اصيل در قلب مردان خدا زنده مى‏‌شود به پا مى‏‌خيزند و در پيشگاه با عظمتش سجده مى‏‌كنند و از گناهان خود آمرزش مى‏‌طلبند و محو انوار جلال كبريايى او مى‏‌شوند، و تمام ذرّات وجودشان زمزمه توحيد سر مى‏‌دهد، و همانگونه كه با طلوع صبح، ظلمت شب برچيده مى‏‌شود و فيض عام پروردگار بر صفحه جهان مى‏‌نشيند، آنها نيز به دنبال زمزمه‌‏هاى عاشقانه سحرگاهان همراه با طلوع صبح، پرده‏‌هاى ظلمت غفلت و گناه از دل‌هايشان برچيده مى‏‌شود و انوار رحمت و مغفرت و معرفت الهى بر دل‌هايشان فرو مى‌‏نشيند.[12]

پی‌نوشت‌ها:
[1]. نهج الفصاحه ص 590 ، ح 2060.
[2]آ ل عمران/15.
[3]. آل عمران/16.
[4]. همان/17.
[5]. كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص91، ح15 . رسول اكرم صلى الله عليه و آله :«اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصيبَةِ، وَ صَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ و َصَبرٌ عَنِ المَعصيَةِ؛ صبر سه نوع است: صبر در هنگام مصيبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترك گناه».
[6]. رعد/24.
[7]. مائده/119.
[8]. عباس اسماعیلی یزدی، فرهنگ صفات، ص 119.
[9]. ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن، كتاب العين، ج‏5، ص129.
[10]. کافی(ط-الاسلامیه) ج4 ، ص 40 ، ح9.
[11]. آل عمران/17.
[12]. تفسير نمونه، ج‏2، ص464.