-با از دست دادن فرصت های خدای مهربان، در حق خود نامهربانی نکنیم.
سعادت نهایی انسان نه در این دنیا بلکه در جهان آخرت رقم خواهد خورد. انسان باید در این دنیا از عمر خود به عنوان بزرگترین سرمایه در جهت تأمین سعادت آخرتش تلاش کند.
خداوند متعال نیز از لطف و رحمت خود، فرصت های نابی را پیش روی او گذاشته است که بی توجهی در استفاده درست از این فرصت ها نه تنها موجب خسران انسان می شود بلکه می تواند به تهدیدی برای آخرتش مبدل شوند.
در روایت ذیل از امام باقر علیه السلام ضمن تشریح این فرصت ها، خطر تبدیل آن ها به تهدید جدی سعادت انسان را مورد بررسی قرار می دهیم.
سه منّت و سه فرصت
امام باقر علیه السلام می فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ يَا ابْنَ آدَمَ تَطَوَّلْتُ عَلَيْكَ بِثَلَاثٍ سَتَرْتُ عَلَيْكَ مَا لَوْ يَعْلَمُ بِهِ أَهْلُكَ مَا وَارَوْكَ وَ أَوْسَعْتُ عَلَيْكَ فَاسْتَقْرَضْتُ مِنْكَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَيْراً وَ جَعَلْتُ لَكَ نَظِرَةً عِنْدَ مَوْتِكَ فِي ثُلُثِكَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَيْراً؛ [1]
خداى تبارك و تعالى می فرمايد: اى فرزند آدم! با سه چيز بر تو منت نهاده ام: كارهایی از تو پرده پوشى كردم كه اگر خانواده تو از آن آگاه می شد پرده پوشى نمی كرد؛ و گشايش به تو دادم و از تو قرض خواستم ولى چيزى پيش پاى خود نفرستادى؛ و هنگام مرگ، اختيار يك سوم دارایی ات را به تو دادم ولى تو به كار خيرى اقدام نکردی.»
پرده پوشی خدای مهربان
گر چه عمر انسان، بزرگ ترین سرمایه او برای تلاش در جهت آبادانی آخرتش است، اما اگر آبروی انسان در این دنیا خدشه دار شود بسیاری از آسایش ها و آرامش های انسان از او گرفته می شود و زندگی او در همین دنیا به جهنم تبدیل شده و خطر ناامیدی و فرو رفتن در منجلاب تباهی ها به شدت او را تهدید خواهد کرد.
به همین خاطر است که آبروی مؤمنان و انسان های نیکوکار در نزد خدای متعال بسیار مهم و محترم شمرده شده است تا جایی که حتی خود آنها نیز مجاز به آسیب زدن عمدی به آبروی خود نیستند؛ چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «وَ لَا تَجْعَلْ عِرْضَكَ غَرَضاً لِنِبَالِ [الْقَوْمِ] الْقَوْل؛ [2] آبرو و اعتبار خودت را آماج تیرهای حرف مردم قرار مده.»
بر این اساس، پرده پوشی خداوند مهربان نسبت به گناهان و رفتارها و بلکه افکارهای زشت و نادرست انسان، لطفی بزرگ و فرصتی برای اصلاح و زدودن زشتی های رفتاری اوست. البته به شرطی این فرصت، برای سعادت انسان مفید خواهد بود که موجب غفلت و جرأت یافتن بیشتر او نشود.
در صورتی که این لطف خدا، به انسان جرأت بدهد تا بار گناهان خود را سنگین تر کند به تهدیدی جدی برای او تبدیل می شود تا جایی که دیگر نه به فکر جبران می افتد و نه فرصتی برای جبران دارد.
نعمت؛ فرصت یا تهدید
وسعت در نعمت ها، بهترین فرصت برای بهره برداری از آنها در جهت آبادانی آخرت است. امام علی علیه السلام به کسانی که از فرصت خدادادی ثروت و توانمندی خود در جهت توشه برداری برای آخرت خود استفاده می کنند تبریک گفته و می فرمایند: «طُوبَى لِمَنْ أَحْسَنَ إِلَى الْعِبَادِ وَ تَزَوَّدَ لِلْمَعَاد؛ [3] خوشا به حال آن كه به بندگان خدا نيكی كند و براي آخرت خود زاد و توشه برگيرد.»
در غیر این صورت، این نعمت ها به وبال و دردسر برای او تبدیل می شوند؛ چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام هنگام توصیه به فرزند خویش امام حسن علیه السلام می فرمایند: «فَلَا تَحْمِلَنَّ عَلَى ظَهْرِكَ فَوْقَ طَاقَتِكَ فَيَكُونَ ثِقْلُ ذَلِكَ وَبَالًا عَلَيک؛ [4] پس بيش از قدرتت بر خود بار مكن، كه سنگينى اش وزر و وبالت شود.»
در ادامه، مولای متقیان، راهکار رهایی از چنین سنگینی بار مسئولیت و دردسری را این چنین تشریح می کنند: «اگر محتاجى را يافتى كه قدرت بر دوش نهادن زاد و توشه ات را تا قيامت دارد و در فرداى محشر كه به آن توشه نيازمند شدى در اختيارت بگذارد، وجودش را غنيمت بدان و زاد و توشه ات را بر دوشش بگذار، و در حالى كه قدرت اضافه كردن زاد و توشه را بر دوشش دارى تا می توانی اضافه كن، چه بسا با از دست رفتن فرصت، چنين شخصى را بجويى و نيابى. به روز داشتن دارايى اگر كسى از تو وام خواست وامش ده تا در روز تنگدستى ات ادا كند.»[5]
وصیت؛ فرصت یا تهدید
یکی دیگر از فرصت های نابی که خدای متعال برای مؤمنان در جهت آبادانی آخرتشان قرار داده است، وصیت کردن است. این در حالی است که بسیاری از افراد از این فرصت خود استفاده نمی کنند و زمینه حسرت خود در آخرت را به وجود می آوردند.
بدتر اینکه؛ عدم استفاده از یک سوم مال برای وصیت در راه خیر، حتی در شرایطی می تواند به ختم عمر او با گناه بیانجامد چنان که امام باقر علیه السلام در روایت دیگری در همین مورد می فرمایند: «مَنْ لَمْ يُوصِ عِنْدَ مَوْتِهِ لِذَوِي قَرَابَتِهِ مِمَّنْ لَا يَرِثُهُ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِمَعْصِيَةٍ؛ [6] هر كس هنگام مرگ خود براى خويشاوندانش كه از او ارث نمى برند وصيّت نكند عمل خود را به معصيتى ختم كرده است.»
از خدای متعال می خواهیم که بتوانیم ضمن استفاده بهینه از تمام فرصت هایی که در اختیار ما قرار داده است از بهترین عاقبت و سعادت اخروی و رضای پروردگار بهره مند شویم.
پی نوشت
[1] محمد بن علی ابن‌بابویه، الخصال (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۴۱۶)، ج 1, 136, حدیث 150.
[2] محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، 459, نامه 69.
[3] علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، 313, حدیث 5469.
[4] شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح)، ص398، نامه 31.
[5] «وَ إِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ الْفَاقَةِ مَنْ يَحْمِلُ لَكَ زَادَكَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَيُوَافِيكَ بِهِ غَداً حَيْثُ تَحْتَاجُ إِلَيْهِ فَاغْتَنِمْهُ وَ حَمِّلْهُ إِيَّاهُ وَ أَكْثِرْ مِنْ تَزْوِيدِهِ وَ أَنْتَ قَادِرٌ عَلَيْهِ فَلَعَلَّكَ تَطْلُبُهُ فَلَا تَجِدُهُ وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَكَ فِي حَالِ غِنَاكَ لِيَجْعَلَ قَضَاءَهُ لَكَ فِي يَوْمِ عُسْرَتِک» [نهج البلاغه، ص398، نامه 31.]
[6] محمد بن حسن طوسی، تهذيب الأحكام (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۵)، ج 9, 174, حدیث 8.
نوع نگاه به فرصت ها می تواند موجب سعادت انسان شود یا به تهدیدی علیه او تبدیل شود. پرده پوشی خدا می تواند فرصت توبه بدهد یا موجب ادامه گناه شود. ثروت نیز می تواند سعادت اخروی انسان را به ارمغان بیاورد یا این که موجب دردسر او در قیامت شود. وصیت در مورد یک سوم اموال نیز می تواند سعادت آفرین باشد یا آخرین گناه انسان محسوب شود. همه این ها بستگی به انسان دارد که از این فرصت ها درست استفاده کند یا آنها را از دست بدهد.