آیه ولایت، قوی‌ترین آیه بر اثبات امامت

روز بیست و چهارم ذی‌الحجة، یکی دیگر از اعیاد بزرگ مسلمانان است که در این روزعلاوه بر مباهله، اتفاق مهم دیگری رخ داد و آن خاتم‌بخشی امیرالمؤمنین علیه‌السلام و نزول آیه ولایت بود: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُون»؛[1] «سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آن‌ها که ایمان آورده‌اند؛ همان‌ها که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع، زکات می‌دهند».

آیه ولایت، قوی‌ترین آیه براثبات امامت 
 یکی از قوی‌ترین دلایل شیعیان برای اثبات ولایت و امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، آیه ولایت است.[2] در این آیه مباحث فراوانی مطرح است که به‌طور خلاصه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

شأن نزول آیه
این آیه در جریان خاتم‌بخشی امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حال رکوع نازل شده است؛ آن هنگام که مسکینی وارد مسجد می‌شود و کسی به او کمک نمی‌کند و امیرالمؤمنین علیه‌السلام که در حال نماز و رکوع بود، با اشاره به آن فقیر، دست خود را دراز می‌کند و انگشتری خویش را به او می‌بخشد.[3]

این شأن نزول در بین شیعه و برخی از بزرگان اهل‌تسنن، امری روشن و مشخص است[4] و توضیح آن در اینجا مجال ندارد؛[5] ولی همواره برخی از بزرگان اهل سنت؛ مانند ابن تیمیه و... در صدد بودند تا جایی که در توانشان هست، روایت را تضعیف و فضائل اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و به‌خصوص امیرالمؤمنین علیه‌السلام را انکار کنند.[6]

دلالت آیه بر ولایت امیرالمؤمنین(ع)
قرآن کریم کلمه «ولی» را برای خداوند، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و کسانی که در حال رکوع زکات دادند، به کار برده است. بنابراین، توجه به سیاق آیه اقتضا می‌کند که معنای ولی، در هر سه مورد باید یکی باشد.

هرچند واژه «ولی» به معانی متعددی آمده است؛ ولی بی‌شک ولایت در اینجا به معنای سرپرستی و اولی به تصرف است و بر این امر قرائنی نیز وجود دارد:

1. اگر «ولی» به معنای یاور و دوست باشد، باید شامل حال همه مؤمنان شود، در حالی که در این آیه قید «صدقه‌ی در حال رکوع» دارد؛ پس شامل همه نمی‌شود. بنابراین، معنای ولی، همان سرپرستی و صاحب اختیار خواهد بود.

2. آیه بعد می‌فرماید: «كسانى كه ولايت خدا و پيامبر او و افراد با ايمان را بپذيرند؛[حزب‌الله هستند] زیرا حزب اللَّه پيروزند» و  بی‌شک غلبه‌ی بر دشمنان، درزمان تشكيل حكومت اسلامى ممکن است که باید ولی، به عنوان سرپرست و صاحب اختیار باشد، نه يك دوستى ساده و عادى.[7]

کلام امام صادق(ع) در توضیح آیه
امام صادق علیه‌السلام ابتدا ولی را به «اولی به تصرف»، معنا کرده و فرمودند: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا؛ یَعْنِی عَلِیّاً وَ أَوْلَادَهُ الْأَئِمَّةَ (ع) إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ...»؛[8] «و منظور از کسانی که ایمان آورده‌اند، علی و فرزندان ایشان هستند؛ زیرا آن‌ها تا روز قیامت امامند ... »؛ سپس حضرت فرمود: «همه امامان معصوم علیهم‌السلام دارای این صفت هستند؛ یعنی در رکوع، صدقه دادند».

برخی بر دلالت این آیه اشکالاتی را بیان کرده‌اند که در جای خود جواب داده شده است.[9]

پی‌نوشت:
[1]. مائده: 55.
[2]. طوسی، محمدبن حسن، تلخيص‌الشافي، بی‌تا، ج2، ص10.
[3]. آلوسی، شهاب‌الدین، تفسير روح‌المعاني، دارالعلميه، ج3، ص334.
[4]. زمخشری، جارالله، الكشاف، بی‌تا، ج1، ص649.
[5]. خاتم‌بخشی در آیه ولایت .
[6]. ابن‌تیمیه، احمد، منهاج‌السنة، جامعةالامام محمدبن سعود، ج7، ص5.
[7]. مکارم شیرازی، ناصر، پيام قرآن، دارالکتاب، ج9، ص197.
[8]. کلینی، محمدبن یعقوب، كافي، اسلاميه، ج‏1، ص289.
[9]. پاسخ برخی از شبهات آیه ولایت .