کلام هرشخص نشانگر باطن اومی باشد، می‌توان از کلام فرد به ارتباط وی با خداوند و میزان ایمان او پی برد.
دنيای بيرون ما خاستگاه و جايگاه اتفاقات گوناگون مثبت و منفی است، طبیعتا ذهن انسان هم نيز سرشار از انديشه‌های متنوع است كه برخی مثبت و برخی منفی‌اند. واکنش ما در برابر حوادث، نشان ازایمان و اعتقاد ما به خداوند است. رفتار انسان‌ها در اینگونه موارد متفاوت است. برخی وقتی ناملایمات دنیا را می‌شنوند و می‌بینند بدون این که عبرتی بگیرند و یا ناراحت شوند، بی تفاوت از کنارش می‌گذرند. اما برخی اینگونه نیستند؛ چرا که خود را مسافر این دنیا، و دنیا را نردبانی برای آسمانی شدن می‌دانند. برای چنین انسانی، قرب و محبوبیت نزد خدا اهمیت دارد و سعی می کند کلام، نیت و اعمال خود را به بهترین نحو انجام دهد؛ یعنی کاری را انجام دهد که محبوبترین نزد خداست و آن چیزی را ترک کند که منفورترین نزد خداست.
به طور قطع گفتار و رفتار ما هم نزد خداوند مورد سنجش قرار می گیرد. از آنجایی که در متون اسلامی نسبت به همه امور، اعم از دنیوی و اخروی دستورالعمل‌هایی داده شده است، در این نوشتار در صدد آنیم که برای زیبا سخن گفتن با خدا و ایجاد ارتباط با او، به بررسی محبوبترین تسبیح و منفورترین سخن از دیدگاه روایات بپردازیم.
محبوبترین تسبیح و منفورترین سخن نزد خدا
امام صادق (علیه السّلام) از پدران بزرگوار خود (علیهم السّلام) روایت نموده که پیغمبر خدا (صلی‌اللَّه علیه وآله) فرمود: «محبوب ترين تسبيح در نزد خداوند عز و جل سُبحَةُ حديث و منفورترين سخن در نزد خداوند عز و جل تحريف است.» پرسيدند : اى پيامبر خدا ! معناى سُبحه حديث چيست؟ فرمود: «آن است كه أخبار حرص دنیا و باطل آن را می‌شنود، اندوهگین می‌گردد، سپس به یاد خدا می‌افتد و خدا را تنزیه و تقدیس می‌کند. تحريف هم مانند اين است كه شخص بگويد: من رنج دیده و سختی کشیده و درمانده ام، دستم خالی و چيزى ندارم.»[1]
بیان ضعف و شکوه به درگاه خداوند اگر همراه با امید و توکل به خداوند باشد، عالیست، اما اظهار ضعف و ناامیدی نزد بنده خدا کار ناپسندی است؛ زیرا مومن واقعی حزنش را در قلبش پنهان و شادی را در چهره اش نمایان می کند. این مطلب ناظر به حدیثی زیبا از امیرالمومنین علی علیه السلام است که فرمودند: «فرد مؤمن صورتش خندان است و قلبش اندوهناك! در حوادث حوصله فراوان دارد و روحش ذليل و تسليم وي است؛ از سركشي ناراحت مي‌شود و با ريا دشمن است؛ اندوهش طولاني و همتش عالي است؛ حرفش كم است و كارش زياد؛ سپاسگزار و شكيباست؛ در فكر خود فرو رفته و در ذكر حاجت بخل مي‌ورزد؛ خوش برخورد و نرم‌خوست در عين اينكه ذليل‌تر از بنده است، روحش سخت‌تر از سنگ است.»[2]
نتیجه: سخن گفتن و برقراری ارتباط با خدا و خلق خدا به عنوان یکی از وظایف مومن، گرچه در ابتدای کار بسیار آسان و بدون هزینه ای تلقی می گردد، اما باید گفت: به‌کارگیری این نعمت بی بدیل که از جمله امتیازات انسان است، دارای آداب و رسوم خاصی است. در این زمینه حضرت امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «اَلْكَلاَمُ إِظْهَارُ مَا فِي قَلْبِ اَلْمَرْءِ مِنَ اَلصَّفَا وَ اَلْكَدَرِ وَ اَلْعِلْمِ وَ اَلْجَهْلِ؛[3] گويائى و تكلّم، هر چه را در باطن فرد از صفا و كدورت، و از علم و جهل است، ظاهر مى‌كند.» یعنی، از كلام هر كس حال او ظاهر مى‌شود و اگر صفاى باطن وارتباط با خدا دارد، كلام او جز ذكر الهى و هدايت مردم و نقل حديث و نشر مسائل علمى نخواهد بود و اگر كلام او اكثرا لغو و بیهوده است، دليل قساوت قلب و عدم ارتباط با خداوند است.
پی‌نوشت:
[1]. معاني الأخبار ، الشيخ الصدوق ، دار المعرفة للطباعة والنشر، ج : 1 ص :258،«إنَّ أحَبَّ السُّبحَةِ إلَى اللّه ِ عز و جل سُبحَةُ الحَديثِ ، وأبغَضُ الكَلامِ إلَى اللّه ِ عز و جل التَّحريفُ .قيلَ : يا رَسولَ اللّه ِ وما سُبحَةُ الحَديثِ ؟قالَ : الرَّجُلُ يَسمَعُ حِرصَ الدُّنيا وباطِلَها فَيَغتَمُّ عِندَ ذلِكَ ، فَيَذكُرُ اللّه َ عز و جل . وأمَّا التَّحريفُ فَكَقَولِ الرَّجُلِ : إنّی لَمَجهودٌ ، وما لی ، وما عِندی »
[2]. نهج البلاغه، فیض‌الاسلام اصفهانی، علی‌نقی ،سازمان چاپ و انتشارات فقیه (تاليفات فيض الاسلام، تهران_نشر: 1368 ه.ش. ج: 6 ص: 1244، حکمت 325،««الْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِي وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِي قَلْبِهِ أَوْسَعُ شَي‌ءٍ صَدْرا وَ أَذَلُّ شَي‌ءٍ نَفْسا يَكْرَهُ الرِّفْعَةَ وَ يَشْنَأُ السُّمْعَةَ طَوِيلٌ غَمُّهُ بَعِيدٌ هَمُّهُ كَثِيرٌ صَمْتُهُ مَشْغُولٌ وَقْتُهُ شَكُورٌ صَبُورٌ مَغْمُورٌ بِفِكْرَتِهِ ضَنِينٌ بِخَلَّتِهِ سَهْلُ الْخَلِيقَةِ لَيِّنُ الْعَرِيكَةِ نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ وَ هُوَ أَذَلُّ مِنَ الْعَبْد»
[3]. شرح مصباح الشريعة، جعفر بن محمد(ع )،ترجمه: عبد الرزاق گيلانى ، انتشارات پيام حق - تهران، چاپ: 1377 هجرى شمسى، ج : 1 ص : 296، «اَلْكَلاَمُ إِظْهَارُ مَا فِي قَلْبِ اَلْمَرْءِ مِنَ اَلصَّفَا وَ اَلْكَدَرِ وَ اَلْعِلْمِ وَ اَلْجَهْلِ.»
در سخن گفتن و چگونگی ارتباط با خدا و خلق خدا باید مراقب باشیم؛ چون طبق آیه قرآن کریم، تمام نیات و اعمال ما ضبط و ثبت می‌شود. «وَ إِنَّ عَلَیکُمْ لَحافِظینَ، کِراماً کاتِبین، يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ؛[انفطار/10الی12] و قطعاً فرشتگانى بر شما گمارده شده‌اند که نگهبان اعمالتان هستند، فرشتگانى بزرگوار که اعمال شما را مى‌نگارند، آنچه را انجام مى‌دهید، مى‌دانند.