دین با پول خریدنی نیست؛ اسلام دارای برنامه های مالی گوناگونی است که بندگان با قصد قربت به اطاعت از آن دستورات می‌پردازند.
فلسفه نماز و روزه استیجاری چیست؟
برخی شبهه می‌کنند که اسلام چگونه دینی است که می‌توان در آن همه چیز را با پول خرید؟ کسی که در دنیا نماز و روزه خود را نگرفته است چرا بستگان او پول می‌دهند به شخصی تا برای آن مرده، نماز بخوانند و روزه بگیرند!
در پاسخ می‌گوئیم: این تصور که دین با پول خریدنی می‌باشد، تصوری غلط و برداشتی نادرست از برنامه‌های دین است؛ زیرا که احکام (مانند واجب، حرام و ...)، در زمان حیات شخصِ مکلف، بر عهده خود او قرار داده شده است، بر طبق آیه قرآن، گناه کسی بر دوش شخص دیگر نوشته نمی‌شود.[1] حال نکته مهم در این است که دین برنامه های مالی نیز دارد.
برنامه های مالی دین
در دین دستوراتی وجود دارد که انسان برای عمل به آن باید بخشی از مال خود را بپردازد؛ مانند خمس، زکات، حج، کفاره قسم، کفاره روزه عمد، انفاق، صدقه و...؛ حکمت این موارد در این است که خداوند، یکی از وسیله‌های آزمایش بندگان را ثروت او قرار داده است و هر کس که از این تعلق دنیوی خود را رها کرده باشد، پاداش این کردار مطیعانه‌اش، بهشت است؛ این بدان معنا نیست که شخصی معتقد و ملزم به رعایت احکام الهی نباشد و با پرداخت پول بخواهد دین را برای خود بخرد؛ زیرا که در عبادات قصد قربت به درگاه الهی لازم است. بر خلاف دین مسیحیت که بعد از انحراف در احکامشان، قانونی گذاشتند که گناهان خود را با پول از بین می‌بردند و بهشت را برای خود می‌خریدند.
دلیل احکام
نماز و روزه استیجاری همانند سایر احکام الهی تابع مصالح و مفاسد است و هر کس که خداوند را حکیم بداند، درک می‌کند که باری تعالی هیچ حکمی را به دور از سنجیدنِ خوبی‌ها و بدی‌های آن، برای انسان نمی‌خواهد.[2] وضع (قرار دادن) احکام از سوی خداوند حکیم، برای بندگان، از نظر بیان مصلحت و مفسده به دو دسته تقسیم می‌شود:
1. دستوراتی که علتِ حُکمِ حرمت، وجوب و ... آن‌ها در آیه یا روایت ذکر شده است؛
2. در مواردی از احکام که علت آن، بیان نشده است؛ ما تا چه حد می‌توانیم به حکمت کار پروردگار پی ببریم؟ این نیازمند آن است که گاهی تعمق و تفکر کنیم تا به حکمت‌هایی برسیم که احتمال نزدیک بودن آن‌ها به علتِ واقعی آن حکم الهی نیز وجود دارد.
اهمیت ویژه نماز و روزه
خداوند متعال، اجیر گرفتن، برای نماز و روزه‌های قضا شده از فرد متوفی را جایز دانسته است؛ از کنار هم قرار دادن این حکم با سایر احکام نماز و روزه، می‌توان پی برد که این احکام دارای اهمیت ویژه ای در نزد خداوند منان است؛ آن گونه که برای فرد متوفی نیز راه حلی پیش پای بازماندگان وی می‌گذارد تا بتوانند کمی جبران مافات آن مرحوم کنند.
خداوند در هیچ حالتی نماز واجب را قابل الغاء برنمی‌شمارد. به گفته قرآن کریم نماز بدون شک اثرات مطلوب اجتماعی دارد و انسان را از ارتکاب فحشاء و منکر باز می‌دارد.[3] وقتی بازماندگان در تدارک نماز و روزه فوت شده از میت هستند این اهمیت مورد تاکید زندگان قرار می‌گیرد.
رحمانیت و لطف خدا به رفتگان از دنیا
خداوند رحمان به واسطه رحمت بی کرانی که دارد، گویا همواره به دنبال بهانه‌ای برای آمرزش خطای بندگان و تقرب آن‌ها به سوی خویشتن است. با وجود این حکم که نمازهای واجب برگردن شخص بوده است راه امیدی برای تدارک بخشی از وظایف بنده خاطی خود را فراهم آورده است.
در واقع این احکام نشان دهنده این است که علاوه برآثار ماتاخر که انسان در برزخ از آن بهره‌مند می‌شود اثر عملی که از مال او جدا شده نیز برایش مهیا می‌شود؛ این مانند شخصی است که وارد آتش شده و هر انسان اخلاق محوری برای رهایی او از شعله‌های سوزان بر روی آتش او آبی می ریزد.
خداوند نیز اگرچه او را برای فوت شدن نمازهایش سوال و جواب می‌کند اما به بازماندگان وی این فرصت را می‌دهد که آبی بر آتش عمل او بریزند و بخشی از ترک واجب او را جبران کنند. این شخص باید به گونه ای در دنیا زندگی کرده باشد که بازماندگان حاضر باشند برای او این کار را بکنند؛ یعنی اگر پسر بزرگ او با تربیت دینی رشد کرده باشد، امید است که پدر را در یابد.
پی نوشت
1. سوره انعام، آیه 164.
2. برگرفته از اصول فقه، محمدرضا مظفر ،مباحث الفاظ ،الاحکام تابع للمصالح و المفاسد الواقعیه.
3. سوره عنکبوت، آیه 45.
نماز و روزه به قدری در نزد خداوند متعال دارای عظمت است که حتی پس از مرگ نیز اجازه تدارک و قضای آن داده شده است. اجیر گرفتن نماز و روزه برای میت به معنای خریدن بهشت برای او نیست. این وظیفه واجبی بر عهده پسر بزرگ است. اما او این اجازه را دارد تا شخص دیگری را اجیر کند و و به ازای صرف کردن وقت و ادای نماز هزینه نیز دریافت کند.