بر اساس حکم عقل که در روایات نیز بدان اشاره شده است، تنها راه سعادت دنیوی و اخروی انسان این است که به صورت کامل تسلیم خداوند باشد.
دین اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی دارای دستورات و قوانینی کامل و جامع است. قوانینی که اگر به درستی و در کنار هم رعایت شود نه تنها موجب فراهم شدن بستر مناسب برای رسیدن به سعادت اخروی می‌گردد، بلکه آسایش و رفاه مادی انسان را نیز فراهم می‌آورد .
این قوانین در یک تقسیم بندی در ذیل دو دسته گنجانده می‌شوند:
1. قوانین عقل‌پذیر
2. قوانین عقل‌گریز
قوانین عقل‌پذیر به آن دسته از قوانین می‌گویند که عقل انسان در ابتدا یا پس از بیان شارع، به صحت و شایستگی آن اذعان می‌کند. بر خلاف قوانین عقل‌گریز که عقل انسان به دلیل محدودیت‌ها و اطلاعات ناقص، و عدم ملاحظه نتایج اخروی آن، توان درک فلسفه و دلیل آن حکم را ندارد.
به عنوان نمونه دستور اسلام به رعایت اصول اخلاقی همچون عدالت‌ورزی و صداقت، امری عقل‌پذیر است. از همین روست که حتی انسان‌هایی که با دین اسلام بیگانه هستند نیز عموما بر ارزشمندی این امور تأکید دارند.
اما احکامی همچون دو رکعت بودن نماز صبح، یا خواندن لفظ خاص برای محرمیت، توسط عقل انسان درک نمی‌شود. در این گونه موارد اگر نکته‌ای توسط شارع بیان شود، ما به فلسفه حکم پی می‌بریم و در غیر این صورت به دلیل حکمت و خیرخواهی مطلق خداوند و تکیه بر عصمت پیامبر و معصومین، به سخن شارع گردن می‌نهیم.
امام سجاد علیه‌السلام در این زمینه می‌فرمانید: «إِنَّ دِینَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لاَ یصَابُ بِالْعُقُولِ اَلنَّاقِصَةِ وَ اَلْآرَاءِ اَلْبَاطِلَةِ وَ اَلْمَقَاییسِ اَلْفَاسِدَةِ وَ لاَ یصَابُ إِلاَّ بِالتَّسْلِیمِ»؛[1] «براستى دین خداى عز و جل با عقل‌هاى ناقص درک نمی‌شود و با آراء باطله و قیاس‌هاى فاسد بدست نمی‌آید، وسیله درک آن تسلیم است».
برخی از افراد که خود را روشنفکر دینی می‌دانند تفاوت میان این دو دسته از احکام را به درستی درک نکرده و تلاش می‌کنند که احکام عقل‌گریز دین را نیز با معیار عقل بررسی کنند و در مواردی که عقلشان نمی‌تواند هم نظر با شرع شود، به روش‌های مختلفی درصدد انکار این حکمی دینی بر‌می‌آیند.
این روش برخورد با دین، آسیب‌های فراوانی را به همراه دارد. خصوصا که این افراد حتی در فهم عقلانی خود نیز تحت تاثیر شرایط زمانی و فرهنگی بوده و پدیده‌ها را صرفا در همان چهارچوب خاص ارزیابی می‌کنند. تکیه به فهم عقل در جایی که به راستی از حیطه دسترسی عقل به دور است جز ضلالت و گمراهی ثمره‌ای برای انسان ندارد.
همان‌گونه که امام سجاد علیه‌السلام در روایت فوق بدان اشاره کرده‌اند، تنها نسخه برای تامین سعادت دنیوی و اخروی انسان، تسلیم و اعتماد کامل به قول بطلان ناپذیر الهی است.
پی‌نوشت:
[1]. شیخ صدوق، ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ دوم، انتشارات اسلامیه، 1395ق، ج1، ص324.