برای انتظار فرج در بین انسان‌ها، جنیان و فرشتگان که دارای اختیار و سطح بالای شعور هستند، دلایل محکمی داریم و ادعای انتظار فرج در بین حیوانات، گیاهان و جمادات نیز با مطالب دینی ما مسلمانان ناسازگار نیست، هرچند ما کیفیت آن را درک نکنیم.
انتظار فرج بهترین عبادت‌هاست،[1] در روایات به انتظار فرج توصیه و تاکید شده است. آیا انتظار فرج و دعا برای ظهور اختصاص به انسان‌ها دارد؟ ظهور به فرشتگان و جنیان، حیوانات و حتی اشیاء عالَم هستی ارتباط دارد و می‌توان آن‌ها را نیز منتظر فرج دانست؟
عدم اختصاص وعده خداوند به انسان‌های مومن
ظهور از وعده‌های الهی است که در آیات قرآن به آن اشاره‌شده است: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ»؛[2] «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند وعده می‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد». مخاطبان قرآن، مومنان انسان و جن هستند و این وعده شامل مومنان جن نیز می‌شود، علاوه بر اینکه بنا بر روایات اسلامی، فرشتگان و جنیان نیز در لشگر حضرت حضور و تاثیر دارند.[3] پس انتظار فرج درباره موجودات دارای اراده، علم و اختیار را می‌توان پذیرفت .
تغییر وضع حیوانات و زمین پس از استقرار حق
در کلام ابن عباس آمده است که حیوانات در حکومت عدل آخرالزمان در امنیت و آسایش در کنار یکدیگر زندگی میکنند و گرگ و گوسفند، گاو و شیر، انسان و مار در کنار یکدیگر زندگی میکنند.[4] ادله فراوانی بر آبادانی زمین و فراوانی نعمت در آن عصر دلالت دارند، ازاین‌رو این مطلب که ظهور خواست حیوانات نیز باشد و آن‌ها نیز منتظر فرج باشند، بعید نیست. بنا بر متون دینی ما حیوانات نیز به فراخور خودشان دارای درک و ارتباط با یکدیگرند و ما از زبان آن‌ها بی‌اطلاع هستیم، آن‌ها نیز دعا میکنند و مطیع پروردگار جهانیان هستند.[5]
معنای منتظر بودن اشیاء
اشیاء و جامدات چطور؟! امثال این موارد نیز منتظر فرج هستند؟ بنا بر ادله فراوان قرآنی و روایی و برخی استدلال‌های فلاسفه و عرفا جمادات و تمام موجودات عالم حداقل دارای سطحی از شعور و ادراک هستند و تسبیح خداوند میکنند و مطیع و خاشع در برابر پروردگار خویش هستند، اما ما این عبادت و ذکر آن‌ها را ادراک نمی‌کنیم. تنها برخی اولیاء خدا شنیدن تسبیح اشیاء و ذرات عالَم را شهود کرده‌اند و گزارش نموده‌اند.[6]
با تحقق ظهور نظم و عدالت در جهان برقرار می‌شود و هر چیزی به رشد و هدف خود نزدیک‌تر می‌شود، ازاین‌جهت بازهم بعید نیست، ظهور منجی، درخواست تمام ذرات عالَم باشد. البته با تعبیر ادبی و زیبا این مطلب را می‌توان بیان کرد، اما مستندات قطعی برای منتظر فرج بودن گیاهان و جمادات نیافتیم.
ادعای اینکه تمام ذرات و موجودات منتظر برقراری عدالت و ظهور منجی هستند، معقول و ممکن است، صِرف اینکه ما از باطن دنیای جمادات، گیاهان و حیوانات اطلاع نداریم، دلیل کافی برای انکار این ادعا نیست، هرچند دلیل قطعی برای اثبات این مطلب با این کلیت نداریم.
پی‌نوشت:
[1]. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، چاپ اول، اسلامیه، 1395ش، ج۱، ص287.
[2]. سوره نور، آیه55.
[3]. سلیمان، کامل، يوم الخلاص، چاپ اول، برهان، 2006م، ج1، ص220.
[4]. طبسی، نجم الدین، نشانه‌هایی از دولت موعود یا چشم‌انداز بر حکومت حضرت مهدی عجل‌الله تعالی فرجه، چاپ دوم، ۱۳۸۶بوستان کتاب، ص240.
[5]. سوره بقره، آیه74.
[6]. ویکی فقه، تسبیح موجودات: https://b2n.ir/r39464.