مرگ‌هراسی پدیده‌ای است که در انسان‌ها بسیار شیوع دارد. علت اصلی و مهمی که مرگ را استرس‌زا و اضطراب‌آور کرده، تنفر از نابودی و گرایش به بقاست.
زندگی پس از زندگی، برنامه مستندی است که چند سال روی آنتن سیما می‌رود؛ مستندی که درس‌های تربیتی فراوانی برای زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه به دنبال دارد. در این مستند افرادی بر اثر سوانح طبیعی یا تصادف به کُما رفته و برای مدتی مرگ و اتفاقات پس از آن را تجربه نموده‌اند؛ اتفاقاتی که هر عقلی را حیران، و هر چشمی را گریان می‌کند. حال با تمام این تلخی و شیرینی‌هایی که ناقلان این حوادث بیان می‌کنند سوال می‌شود که چرا انسان‌ها از مرگ می‌ترسد؟ چرا وقتی نام مرگ می‌آید افراد مضطر شده، وحشت وجود آن‌ها را می‌گیرد؟
ماهیت مرگ
مرگ از رخدادهای زندگی و از سنت‌های قطعی نظام آفرینش است؛ سنتی که از اسرار هستی است؛ به گونه‌ای كه حقيقت آن تاكنون بر كسی روشن نشده است؛ بلكه آنچه ما از حقيقت آن می‌‌شناسيم تنها آثار آن است. از قرآن و منابع روایی استفاده می‌شود که مرگ به معنای فنا و نابودی نيست؛ بلكه دريچه‌ای به سوی جهان جاودانگی و بقاست؛ به عبارت دیگر انتقال و عبور از جهان ماده به جهان ديگر است: «وَلَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ»؛ «و اگر بمیرید یا کشته شوید، به سوی خدا محشور می‌شوید». بنابراین فانی نمی‌شوید تا از فنا، وحشت داشته باشید.
حال سؤال این است که اگر مرگ و شهادت، هر دو بازگشت به سوى خداست، پس نگرانى از مرگ یا شهادت چرا؟
عوامل ترس از مرگ
ترس از مرگ، علت‌های مختلفی می‌تواند داشته باشد؛ اما علت اصلی و مهمی که مرگ را استرس‌زا و اضطراب‌آور کرده، تنفر از نابودی و گرایش به بقاست. بسياری از مردم مرگ را با همین نگاه می‌نگرند و آن را به معنای فنا و نيستی تفسير می‌كنند و بديهی است كه انسان از فنا و نيستی وحشت و هراس دارد. اگر انسان مرگ را به اين معنا تفسير كند، به طور يقين از آن گريزان خواهد بود.
روش‌های مقابله با مرگ‌هراسی
1. اصلاح نگرش نسبت به مرگ
برای مقابله با چنین اندیشه‌ای باید انسان نگرش خود را نسبت مرگ اصلاح کند و این حقیقت را دریابد که مرگ فنا و نابودی نیست؛ بلکه بقا و استمرار حیات واقعی است.[2] تنها در گرو تغییر نگرش فکری است که انسان می‌تواند از این وحشت‌زدگی‌ها و کابوس هراسان رهایی یابد: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي التَّجَافِيَ عَنْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الْإِنَابَةَ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ وَ الاِسْتِعْدَادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْتِ»؛[3] «بار خدايا دورى گزيدن از خانه غرور و فريب را روزى من فرما و هم بازگشت به سوى خانه جاويدان و هم آمادگى براى مرگ را پيش از فرا رسيدنش روزى من گردان».
2. توجه به زیبایی‌های پس از مرگ
مقایسه نعمت‌های دنیوی با نعمت‌های اخروی کمک می‌کند تا فرد نظام فکری و نگرشی خود را به مرگ تغییر دهد؛ مقایسه‌ای که رهیافت آن به فهم فانی شدن لذت‌ها و نعمت‌های دنیوی و جاوادنگی نعمت‌های اخروی ختم می‌شود.[4]
3. یاد مرگ
غفلت از یاد مرگ، انسان را از حقیقت مرگ دور می‌کند. ازاین‌رو امام باقر علیه‌السلام رمز بازگشایی قفل غفلت را یاد مرگ می‌داند: «أَكْيَسُ اَلنَّاسِ مَنْ كَانَ أَشَدَّ ذِكْراً لِلْمَوْتِ»؛[5] «زیرک‌ترین مردم کسی است که بیشتر به یاد مرگ باشد». این سخن گهربار نشان می‌دهد یاد مرگ انسان را آماده مرگ می‌کند و او را به‌سوی انجام خوبی‌ها و ترک محرمات سوق می‌دهد.
4. توجه به همگانی بودن مرگ
انسان وقتی به اطراف خود می‌نگرد، با یک سنت و قانون قطعی و خلاف‌ناپذیر که بر نظام آفرینش حاکم است و همه موجوادت به‌غیر از خالق هستی را در بر می‌گیرد، مواجه می‌شود و آن پدیده‌ای همگانی به‌نام مرگ است: «كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ»؛[6] «هر انسانی مرگ را می‌چشد».
بنابراین مرگ نه تنها موجب پوچی و بيهوده‌گی زندگی نمی‌شود، بلكه به زندگی اين‌جهانی معنا و مفهوم می‌بخشد. ترس از مرگ غالباً ناشی از نگرشی است که فرد به مرگ دارد و با تغییر این نگرش نگاه به مرگ نیز قابل تغییر است.
پی‌نوشت:
[1]. آل‌عمران: 158.
[2]. بشیری، اختلالات رفتاری، ص63-64.
[3]. مفاتیح‌الجنان، دعای امام سجاد علیه‌السلام در شب27 رمضان.
[4]. عنکبوت: 64.
[5]. محدث نوری، مستدرک‌الوسایل، ج2، ص101.
[6]. عنکبوت: 57.