کسی که در این عصر ماشینی و آخرالزمانی می‌خواهد دچار افول و افسردگی نشود باید در چرخه احسان و نیکی قرار گیرد.
وقتی ما از نانوا نانی دریافت می‌کنیم، از او تشکر می‌کنیم؛ با وجود اینکه او در قبال این خدمتی که به ما کرده، هزینه دریافت می‌کند؛ اما این پرداخت هزینه باز هم مانع سپاسگزاری ما در قبال خدمت او نمی‌شود. این نشان می‌دهد که جواب نیکی، نیکی است و این معادله در اعماق دل و جان انسان نهادینه شده است.
گاهی نیکی‌کننده کسی مثل خود ماست. ازاین‌رو خداوند در قرآن کریم ما را با این قاعده انسانی متذکر می‌کند که در قبال حتی کوچک‌ترین احسانی مثل سلام و تحیّت دیگران باید معادل آن یا بهترش را جوابگو بود: «وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا»؛[1] «هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا [لااقل] به همان‌گونه پاسخ گویید».
اما گاهی نیکی‌کننده، خود خداوند متعال است که نعمت‌هایش در حق انسان قابل شمارش نیست: «وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا»؛[2] «و اگر نعمت‌های خدا را بشمارید، هرگز نمی‌توانید آنها را احصا کنید».
نیکی خداوند به انسان، طبق همان قاعده پیش‌گفته، نیکی کردن متقابل می‌طلبد؛ اما از آنجا که خداوند نیازی به نیکی ندارد، از انسان خواسته است که قطع‌کننده این زنجیره احسانی نباشد: «وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ»؛[3] «همان‌گونه که خدا به تو نیکی کرده، نیکی کن». نتیجه این احسان، دوستی و محبت خداست: «وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»؛[4] «و نیکی کنید که خداوند، نیکوکاران را دوست می‌دارد».
حلقه‌های احسان
مصادیق این نیکی به دیگران می‌تواند نمونه‌هایی از قبیل موارد ذیل باشد که هر کدام با نفعی برای خود شخص همراه است:
1. نیکی به همسر: حضرت علي عليه السّلام می‌فرماید: «فَدَارِهَا عَلِيِّ کل حَالٍ واحسن الصُّحْبَةَ لَهَا فَيَصْفُوَ عيشک»؛[5] «هميشه با همسرت مدارا کن و با او به نيکی همنشينی کن تا زندگی‌ات باصفا شود».
2. خیرخواهی به دیگران: امام حسین علیه‌السلام فرمود: «مَنْ نَفَّسَ کرْبَةَ مُؤْمِنٍ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ کرَبَ الدُّنْیا وَ الْاخِرَةِ وَ مَنْ احْسَنَ احْسَنَ اللَّهُ الَیهِ وَ اللَّهُ یحِبُّ الْمُحْسِنین»؛[6] «هرکس غمی را از دل مؤمنی بزداید، خداوند غصه‌های دنیا و آخرتش را برطرف می‌کند و هرکس نیکی کند، خداوند به او نیکی می‌کند و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد».
3. انفاق (واجب و مستحب) به فقرا و نیازمندان: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ»؛[7] «ای اهل ایمان! از آنچه روزی شما کردیم انفاق کنید».
4. احسان به پدر و مادر: «وَ قَضى رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَبِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً»؛[8] «و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید! هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آنها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آنها روا مدار و بر آنها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو!»
پی‌نوشت:
[1]. مکارم الاخلاق، ص218.
[2]. نحل: 18.
[3]. قصص: 77.
[4]. بقره: 195.
[5]. من لا يحضره الفقيه، ج۳، ص۵۵۶.
[6]. مستدرک الوسائل، ج12، ص209.
[7]. بقره: 254.
[8]. نساء: 23.