«تجلی هنر» مستندی به تهیهکنندگی و کارگردانی «عبدالله حاجی محمدی» و پژوهش و نویسندگی «سیدمرتضی سیدی نژاد» که به آثار هنری موجود در حرم امام رضا(ع) در دوران مختلف تاریخی میپردازد. این مستند در هشت قسمت به تولید رسیده و در ایام دهه کرامت از شبکههای مختلف سیما و شبکه قرآن به پخش رسید.
مستند «تجلی هنر» | بر کسی پوشیده نیست معماری ایرانی-اسلامی به جامانده از گذشته، به قدری شگفتانگیز است که بعد از سالها هنوز هم متخصصهای معماری را دچار حیرت میکند. بیراه نیست اگر گفته شود معماری حرم حضرت علیابنموسیالرضا علیهماالسلام در بین معماریهای ایرانی-اسلامی، جایگاه ویژه و ممتازی دارد و انسانهای زیادی از سرتاسر جهان، فارغ از دیدگاه مذهبی، جذب معماری ویژهی این آستان مقدس شدهاند. این معماری البته در طول تاریخ، دچار تغییرات مثبت و منفی شده است؛ گاهی مورد هجوم دشمنان واقع شده و گاهی نیز به وسیله ارادت حاکمان به ساحت مقدس امام هشتم، مورد رسیدگی قرار گرفته است.
مستند «تجلی هنر» سعی دارد به واکاوی این مسئله پرداخته و به تاریخ معماری حرم امام رضا علیهالسلام بپردازد. در عصر تهاجم معماری غربی، برجهای مرتفع و آسمانخراش که منجر به فرهنگ آپارتماننشینی شده و مشکلات امروزی را به وجود آورده است، انتخاب معماری سنتی و شگفتانگیز حرم حضرت رضا (ع) و نشان دادن جذابیت بصری معماری ایرانی-اسلامی به عنوان سوژه مستند، کاری درست و قابل تحسین است.
نکته مثبت بعدی این اثر، پژوهش درست و عمیق کار است که پژوهشگر جنبههای مختلف مسئله را مورد پژوهش قرار داده و نکتهی خاص و سؤالی از قلم نیفتاده است.
حرکت هوشمندانهی فیلمساز این است که در لابهلای بررسی معماری و به صورت کاملاً درست و به جا، وقایع تاریخی مانند ماجرای روایت «سِلسِلَةُالذَّهَب» را بیان میکند و سعی میکند به بیان شخصیت والای حضرت رضا (ع) نیز بپردازد و در عین بیان این مسئله، از موضوع اصلی (معماری حرم رضوی) خارج نمیشود.
تصویربرداری از معماریها، گنبد و ضریح مبارک نیز به شکل بسیار حرفهای انجام شده و معماری متفاوت و با شکوه حرم را به تصویر میکشد.
اما نکتهی جالبی که در این اثر دیده میشود دقیقاً اینجاست که فیلمساز به دنبال القای حس شکوه معماری نیست؛ بلکه با استفاده از شعرها، خوانشهای مذهبی و تصاویرِ حالات معنوی زوار، سعی دارد حس آرامش موجود در حرم حضرت رضا علیهالسلام را به بیننده القا کند و جالب آنجاست که مخاطب، در عین مشاهده معماری با ابهت و جذاب این حرم، آرامش مختص به حرم ائمه هدی علیهمالسلام را نیز تا حدودی درک میکند. بررسی آثار هنری، تاریخی و موزههای حرم حضرت نیز تکمیلکننده محتوای این اثر است.
اما متأسفانه در نریشن کار، گاهی بیدقتی صورت گرفته است؛ برای نمونه به جای «علیهماالسلام » برای امامان معصوم از «رضواناللهعلیهما» استفاده شده است، در حالی که کاربرد آن برای معصومین مرسوم و دقیق نیست.