بررسی‌ها نشان می‌دهد در کتب کهن تاریخی مربوط به صدر اسلام که بیشتر توسط تاریخ‌نگاران اهل‌تسنن نگارش شده، جهت‌گیری‌های خاص و تحریف‌های ناشایست نسبت به برخی صحابه رخ داده است؛ همانند کتک خوردن امام حسن و امام حسین توسط امیرالمؤمنین علیهم‌السلام.
مطالعه تاریخ صدر اسلام آنگاه می‌تواند مفید واقع شود که منابع و کتب تاریخی مورد نظر دارای دو شرط اساسی باشد؛ نخست آنکه تالیف آن در عصر نزدیک به ظهور اسلام و قرون نخستین باشد و از منابع کهن به‌شمار آید؛ دیگر آنکه نویسنده از گزاره‌ها و گزارشگران معتبر بهره برده باشد و واقعیت تاریخ را بدون هرگونه جبهه‌گیری خاص سیاسی و عقیدتی بیان کرده باشد.
بیشتر علاقه‌مندان به تاریخ اسلام چه از میان مسلمانان و چه از میان دشمنان اسلام، تنها به شرط نخست پایبند بوده و هیچ توجهی به شرط دوم ندارند. گو آنکه هر آنچه نویسنده کتب کهن تاریخی به ثبت رسانده، صحیح و بی‌اشتباه بوده و می‌توان آن را مورد استناد قرار داد. این در حالی است که پژوهشگران با انصاف در عرصه تاریخ این نکته مهم را هشدار داده‌اند که بیشتر منابع تاریخی اسلام، از سوی نویسندگان اهل‌تسنن بوده و می‌توان در آن اعمال دیدگاه‌های سیاسی در نقل گزارش‌های تاریخی را به وضوح مشاهده کرد.[1]
یکی از فتنه‌های تاریخ صدر اسلام جریان به قتل رسیدن عثمان بود. او که به ناحق خلیفه سوم مسلمانان شده بود، نتوانست حکومت تحت نظر خود را مدیریت کند. بیشتر انتقادها به او از لحاظ فساد مالی و ایجاد شکاف‌های طبقاتی و ویژه‌خواری بود.[2] این وضعیت، مردم مسلمان مدینه و نقاط دیگر را عصبانی کرده بود و کار به جایی رسید که زمزمه ترور عثمان به گوش می‌رسید. امیرالمؤمنین، علی‌بن‌ابی‌طالب علیهماالسلام با اینکه روش حکومت‌داری عثمان را قبول نداشتند، اما نخستین کسی بودند که با کشته شدن عثمان مخالفت کرده و تمام تلاش خود را برای جلوگیری از قتل او انجام دادند.[3]
تاریخ‌نگارانی که این ماجرا را پس از حدود 2 قرن به ثبت رساندند، مرتکب تحریف‌های مختلفی شدند و بیشترین انگیزه برای این تحریف‌ها، حمایت و تاکید بر نظریه عدالت صحابه پیامبر بود تا میزان خطا و اشتباه آنان را در این قضیه کم کنند. البته در این میان، نسبت به رفتار امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز تحریف‌هایی صورت پذیرفته است.
برای نمونه، گزارش شده امیرالمومنین علیه‌السلام برای حمایت از عثمان، امام حسن و امام حسین علیهماالسلام و جوانان بنی‌هاشم را برای دفاع نظامی رهسپار منزل او کردند. پس از آنکه خبر قتل عثمان به امیرالمؤمنین علیه‌السلام رسید، ایشان واکنش تندی نشان داده و فرزندان خود را کتک زدند و به بنی‌هاشم فحش و ناسزا گفتند.[4] بررسی‌ها نشان می‌دهد افزون بر اعمال نظر سیاسی در این‌گونه گزارش‌ها، افراد غیر قابل اطمینان آنها را نقل کرده‌اند؛ همانند «هشام بن عمار السلمي» که در برابر پول، حدیث جعل می‌کرد و برایش مهم نبود که به اسمش، گزارش اشتباه ثبت شود.[5]
پی‌نوشت:
[1]. امینی، عبدالحسین، الغدير، ج9، ص338-337، مركز الغدير.
[2]. باعونی، شمس‌الدین، جواهر المطالب، ج2، ص175، مجمع إحياء الثقافة الإسلامية.
[3]. مفید، محمد، الجمل، ص142، کنگره شیخ مفید.
[4]. بلاذری، احمد، أنساب الأشراف، ج5، ص559، دار المعارف.
[5]. مظفر، محمدحسن، الإفصاح عن أحوال رواة الصحاح، ج4، ص: 114-113، مؤسسة آل‌البیت.