حکمت خداوند، شرایط و موقعیت زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام باعث شد که امامان شیعه در کشورهای عربی زندگی کرده و بیشتر آنان همان‌جا به شهادت برسند.
هر جا گروهی از انسان‌ها زندگی می‌کردند، خداوند، پیامبر یا وصی پیامبرش را برای هدایت آن‌ها می‌فرستاد و این یکی از حکمت‌های الهی است: «وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذَا جَاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ»؛[1] «برای هر امّتی، رسولی است؛ هنگامی که رسولشان به سوی آنان بیاید، در میان آن‌ها به عدالت داوری می‌شود و ستمی به آن‌ها نخواهد شد».
قرآن کریم خطاب به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هاد»؛[2] «تو فقط بیم دهنده‌ای! و برای هر گروهی هدایت کننده‌ای است». برپایه روایات، خداوند برای هر قومی نیز امام و پیشوایی قرار داده است.[3]
عدم انحصار امامان به منطقه و گروه خاص
بر پایه آیات و روایات، رسالت پیامبر آخرالزمان صلی‌الله‌علیه‌وآله، برخلاف پیامبران قبل، عمومی و برای همه انسان‌هاست؛ بلکه پیامبر برای کل جهان هستی می‌باشد؛ پس منحصر به منطقه خاصی نیست: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ كَافَّةً لِلنَّاس»؛[4] «و ما تو را جز برای همه مردم نفرستادیم»؛ علاوه بر اینکه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله رحمت برای همه جهانیان هستند: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمين»؛[5] «ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم».
اوصیای او نیز امام برای همه جهانیان هستند: «وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناهُ في إِمامٍ مُبين»؛[6] «و همه چیز را در کتاب[امام] آشکار کننده‌ای برشمرده‌ایم» که در روایت مراد از کتاب را امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام دانسته است.[7] بنابراین امامان نیز امام برای کل جهانیان هستند؛ هر چند در منطقه خاصی زندگی کنند.
علت زندگی امامان شیعه در کشورهای عربی
یک. اینکه امامان بیشتر در کشورهای عربی زندگی کردند، به دلیل شرایط زندگی ایشان بوده است؛ بنابراین در هر کشوری که باشند، باز این سؤال پیش می‌آید که چرا از فلان کشور نبودند؛ علاوه بر اینکه حکمت الهی چنین اقتضایی را داشت که در منطقه عربی باشند.
دو. از آنجا که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در عربستان مبعوث شدند، امامان بعد از او نیز در همان‌جا و کشورهای اطراف زندگی کردند؛ علاوه بر اینکه پیروانشان نیز فقط ایرانی‌ها نیستند که بگوییم چرا از ایران نبودند.
سه. زنده به گور کردن دختران، غارت یکدیگر، جنگ‌های پی‌درپی، وحشی‌گری، فساد و خون‌ریزی و... از سنت‌های دائمی اعراب در دوران جاهلیت به شمار می‌رفت؛ علاوه بر اینکه این امور آمیخته با تعصبات شدید جاهلیت بود؛ بنابراین بعثت پیامبر و در ادامه وجود امامان در بین آن‌ها، باعث شد که اعراب جاهلی، اسلام را بپذیرند و اگر پیامبر از غیر عرب بود، هرگز تعصبات، اجازه پذیرش اسلام و آموزه‌های آن را به آن‌ها نمی‌داد.[8]
چهار. زبان عربی، کامل‌ترین، غنی‌ترین و فصیح‌ترین زبان دنیاست؛ بنابراین با کنارگذاشتن تعصبات بی‌جا، باید دانست که زبان عربی از چنان ظرفیتی برخوردار است که در عين کوتاهی الفاظ، می‌تواند مفاهیم و معانی زيادی را در خود جای دهد. از باب مثال کلمه «عین» در لغت عرب، ۷۰ معنی دارد که هرکدام فقط با قرینه معلوم می‌شود، یا هر کدام از حروف جمله «بسم الله الرحمن الرحیم» دارای معنی و مفهوم است که در سایر زبان‌ها نیست؛ بنابراین امامان نیز در کشورهای عربی زندگی می‌کردند تا بهتر بتوانند علوم و حکمت‌ها را با زبان عربی به مردم برسانند.
خلاصه اینکه بعد از حکمت الهی، شرایط جغرافیایی و ظرفیت زبان عربی، اقتضا می‌کرد که بیشتر زندگی امامان در کشورهای عربی بگذرد؛ هرچند رسالت آن‌ها برای همه جهانیان است.
پی‌نوشت:
[1]. یونس: 47.
[2]. رعد: 7.
[3]. عیاشی، محمدبن مسعود، تفسیرعیاشی، المطبعةالعلمیة، ج2، ص204.
[4]. سبأ: 28.
[5]. انبیاء: 107.
[6]. یس: 12.
[7]. عیاشی، همان، ج1، ص362.
[8]. قمی، علی‌بن ابراهیم، تفسیرقمی، دارالکتاب، ج2، ص124.