مسجدالاقصی یکی از قدیمی‌ترین مساجدی است که توسط حضرت داوود نبی علیه‌السلام، بنا نهاده شد و به مرور زمان چندین بار بازسازی شد و با بعثت پیامبر آخرالزمان صلی‌الله‌علیه‌وآله، مدت کوتاهی قبله مسلمانان بود.
یکی از قدیمی‌ترین مساجدی که قرآن کریم به آن تصریح کرده، مسجدالاقصی است. مسجدالاقصی به گواه تاریخ از قدیمی‌ترین مساجدی است که بنای اصلی آن توسط حضرت داوود نبی علیه‌السلام نهاده شد؛[1] هرچند در دوره برخی از خلفاء، بنای ساختمان آن گذاشته شد و به نوعی بازسازی شد؛[2] ولی اصل مسجد، توسط حضرت داوود علیه‌السلام بنا شد.
این مسجد در سرتاسر تاریخ مورد توجه یهودیان، مسیحیان و مسلمانان بوده و مدت کوتاهی، مسلمانان به سمت آن مسجد عبادت می‌کردند؛ بنابراین نخستین قبله مسلمانان نیز بوده که بعد از مدتی قبله مسلمانان از آنجا به سمت مسجدالحرام و کعبه تغییر یافت.[3]
محل هبوط پیامبر هنگام عروج و نماز در مسجدالاقصی
قرآن کریم به صراحت از این مسجد نام می‌برد و آن را محل عبور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، هنگام عروج به آسمان می‌داند: «سُبْحانَ الَّذي أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذي بارَكْنا حَوْلَهُ»؛[4] «پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصی که گرداگردش را پربرکت ساخته‌ایم، برد». از ظاهر این آیه معلوم می‌شود که قبل از بعثت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، مسجدالاقصی وجود داشته است.
امام باقر علیه‌السلام، مسجدالاقصی را به بیت‌المقدس تفسیر فرمود: «فَكَانَ مِنَ الْآيَاتِ الَّتِي أَرَاهَا اللَّهُ مُحَمَّداً صلی‌الله‌علیه‌وآله حِينَ أُسْرِيَ بِهِ إِلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ أَنْ حَشَرَ اللَّهُ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِين»؛[5] «محشور شدن همه انبیاء و مرسلین، از آیاتی است که خداوند به محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله نشان داد، هنگامی که به بیت المقدس سیر داده شد».
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، هنگام عروج به آسمان، هنگامی که به مسجدالاقصی رسید به امر جبرئیل پایین آمد و در مسجدالاقصی نماز خواند: «ثُمَّ قَالَ لِیَ انْزِلْ فَصَلِّ، فَنَزَلْتُ وَ صَلَّیْتُ، فَقَالَ لِی تَدْرِی أَیْنَ صَلَّیْتَ؟ فَقُلْتُ: لَا، قَالَ: صَلَّیْتَ فِی بَیْتُ لَحْمٍ بِنَاحِیَةِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ حَیْثُ وُلِدَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ»؛[6] «سپس جبرئیل گفت: پایین بیا و نماز بگزار، پایین آمدم و نماز خواندم، پرسید: می‌دانی کجا نماز خواندی؟ گفتم: نه، گفت: تو در بیت لحم در ناحیه بیت‌المقدس نماز خواندی که زادگاه عیسی‌بن مریم علیهماالسلام است».
مسجدالاقصی از مساجد چهارگانه
امام صادق علیه‌السلام به ابوحمزه ثمالی فرمود: «الْمَسَاجِدُ الْأَرْبَعَةُ، الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ الرَّسُولِ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ مَسْجِدُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَسْجِدُ الْكُوفَةِ، يَا أَبَا حَمْزَةَ الْفَرِيضَةُ فِيهَا تَعْدِلُ حَجَّةً وَ النَّافِلَةُ تَعْدِلُ عُمْرَةً»؛[7] «مساجد چهارگانه عبارتند از: مسجدالحرام، مسجدالرسول، مسجد بیت‌المقدس[مسجدالاقصی] و مسجد کوفه، [سپس فرمود:] ای اباحمزه، نماز واجب در این مساجد ، معادل یک حج و نماز نافله معادل یک عمره است»؛ همچنین روایات دیگری که در این زمینه وجود دارد؛[8] بنابراین مسجدالاقصی بی‌تردید یکی از مساجد چهارگانه است.
مسجدالاقصی در آسمان
راوی از امام صادق علیه‌السلام، درباره فضلیت مساجد سؤال می‌کند، حضرت می‌فرماید: «الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ الرَّسُولِ قُلْتُ وَ الْمَسْجِدُ الْأَقْصَى جُعِلْتُ فِدَاكَ؟ فَقَالَ: ذَاكَ فِي السَّمَاءِ إِلَيْهِ أُسْرِيَ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله فَقُلْتُ إِنَّ النَّاسَ يَقُولُونَ إِنَّهُ بَيْتُ الْمَقْدِسِ، فَقَالَ مَسْجِدُ الْكُوفَةِ أَفْضَلُ مِنْه»؛[9] «مسجدالحرام و مسجدالرسول. عرض کردم، فدایت شوم مسجد الاقصی چطور؟ حضرت فرمود: مسجدالاقصی در آسمان است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله شبانه به سوی آن به معراج رفت. عرض کردم مردم می‌گویند آن در بیت‌المقدس است، امام علیه‌السلام فرمود: مسجد کوفه از آن پر فضیلت‌تر است».
همچنین روایت دیگری که امام باقر علیه‌السلام تفسیر این آیه ابتدایی سوره اسراء را از مسجدالحرام تا آسمان دانست.[10]
بر اساس آیات، روایات و سند تاریخی، بی‌شک مسجدالاقصی در بیت‌المقدس وجود دارد و در مورد این دو روایت باید چنین گفت:
یک. عموم مردم، معراج را از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی و سیر در زمین می‌دانستند؛ ولی حضرت با انکار آن به سیر آسمانی معراج تصریح می‌کند؛ یعنی حضرت از مسجدالحرام به مسجدالاقصی و از آنجا به آسمان سیر داده شد.[11]
دو. شاید این دو روایت به حقیقت مسجدالاقصی در آسمان اشاره دارند؛ یعنی به موازات مسجدالاقصی در زمین، مسجدالاقصی در آسمان وجود دارد، همان‌گونه که مسجدالحرام به موازات بیت‌المعمور قرار گرفته است؛ علاوه بر اینکه فقهای بزرگ، مسجدالحرام را از زیرین‌ترین لایه‌های زمین تا بالاترین نقاط آسمان، مسجد دانسته‌اند؛ هر چند در مورد مساجد دیگری بالاترین و پایین‌ترین نقاط آن را عرفی دانسته‌اند.[12]
بنابراین مسجدالاقصی از قدیمی‌ترین مساجدی است که تاکنون باقی مانده است و نباید آن را با قبةالصخرة (مسجد صخره) اشتباه گرفت.
پی‌نوشت:
[1]. ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، دارإحياءالتراث‌العربي، ج1، ص354.
[2]. همان، ص355.
[3]. بقره: 144.
[4]. اسراء: 1.
[5]. قمی، علی‌بن ابراهیم، تفسیرقمی، دارالکتاب، ج2، ص285.
[6]. همان، ص4.
[7]. صدوق، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، جامعه مدرسین، ج1، ص229.
[8]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاءالتراث العربی، ج97، ص396.
[9]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاءالتراث العربی، ج97، ص405.
[10]. قمی، علی‌بن ابراهیم، دارالکتاب، ج2، ص243.
[11]. مجلسی، بحارالانوار، حاشیه، داراحیاءالتراث، ج18، ص373.
[12]. خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهة، انصاریان، ج5، ص175 و 176.