قیام توّابین با شعار «یا لثارات‌الحسین» و به خونخواهی امام حسین علیه‌السلام شروع شد؛ ولی به دلیل عدم بصیرت و زمان‌شناسی در آنها در مدت کوتاهی با شهادت سلیمان‌بن صرد به شکست انجامید.
قیام توّابین، نخستین قیامی بود که بعد از شهادت امام حسین علیه‌السلام در روز اول ربیع‌الثانی سال 65 هجری قمری اتفاق افتاد. این قیام به فرماندهی «سلیمان‌بن صرد خزاعی» شکل گرفت. آنان به دلیل عدم یاری امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا، پشیمان شدند و از کار خود توبه کردند، به همین دلیل قیام آنها به «قیام توّابین» شهرت یافت.
بصیرت و زمان‌شناسی
آنچه از این قیام بیشتر به چشم می‌خورد و می‌تواند برای مسلمانان و به خصوص شیعیان آینه عبرت باشد، بصیرت و زمان‌شناسی است.
بصیرت در لغت به عقیده قلبی، شناخت، یقین، زیرکی و عبرت از چیزی اطلاق شده است.[1]
قرآن کریم درباره اهل تقوا می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ»؛[2] «هنگامی که اهل تقوا، گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند به یاد [خدا] می‌افتند و ناگهان بصیرت پیدا می‌کنند».
هر چند این آیه از دسیسه‌های شیطان پرده‌برداری می‌کند؛ ولی به طور کلی، شامل حیله‌های دشمنان انسی نیز می‌شود؛ زیرا در متون دینی، دشمنان انسی را حزب شیطان معرفی کرده است.[3]
این آیه برای اهل بصیرت دو مرحله را بیان می‌کند:
یک. اهل تقوا و پرهیزکاری
بی‌تردید توّابین، به‌خصوص سلیمان‌بن‌صرد خزاعی، اهل تقوا و پرهیزکاری بودند؛ بنابراین این نخستین صفت است که یک انسان با بصیرت باید همراه داشته باشد.
دو. یادآوری و تذکر، هنگام روبه‌رو شدن با حیله‌ها و وسوسه‌ها
همه انسان‌ها در معرض وسوسه و حیله‌های شیاطین انس و جن هستند؛ حتی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز از این قاعده استثنا نشده است؛[4] قرآن کریم برای مصون ماندن انسان از وسوسه‌ها و حیله‌ها، راه یادآوری و تذکر را پیشنهاد داده است.
یادآوری و تذکر در متون دینی مصادیقی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1.یاد خداوند
نخستین عامل مصون ماندن از حیله‌ها یاد خداوند است: «فَاذْكُرُوني أَذْكُرْكُمْ»؛[5] «پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم».
2.یادآوری نعمت‌های الهی
یادآوری نعمت‌های خداوند، انسان را متوجه خدا کرده و همین امر، محبت خدا را در دل انسان بیشتر می‌کند؛ بنابراین وسوسه‌ها از انسان دور می‌شوند. خداوند به حضرت موسی علیه‌السلام فرمود، محبت من را به قلب بندگانم بیانداز، حضرت عرض کرد چگونه؟ خداوند فرمود: «فَذَكِّرْهُمْ نِعْمَتِي»؛[6] «نعمت‌هاى مرا به آنان ياد آورى كن».
3.یادآوری ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام
قرآن کریم در چند مورد، یادآوری «نعمت‌الله» را تصریح کرده است، بی‌شک بالاترین مصداق نعمت خدا، ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام است. یادآوری ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام هم به عنوان یک نعمت، هم به عنوان یک الگوی رفتاری می‌تواند برای انسان سرنوشت ساز باشد؛ بنابراین هرچند توابین یادآور یاد خدا و نعمت‌های الهی بودند؛ ولی بصیرت و زمان‌شناسی در همراهی با اهل‌بیت علیهم‌السلام در آنها ضعیف بود.
توابین نمونه بارز بی‌بصیرتی
نمونه بارز این نوع عملکرد، سلیمان‌بن صرد است، وی بعد از بیعت با امیرالمؤمنین علیه‌السلام به دلیل تردید، در جنگ جمل شرکت نکرد که حضرت وی را سرزنش کرد،[7] به صلح امام حسن علیه‌السلام اعتراض کرد،[8] امام حسین علیه‌السلام را یاری نکرد و عاقبت با پشیمانی، بدون اینکه زمان‌شناسی کند، دست به قیام زده و به شهادت رسید.
هرچند جناب سلیمان‌بن صرد خزاعی، عاقبت به خیر شد؛ ولی عدم بصیرت او، منجر به عدم یاری امام، عدم شناخت کامل دشمن، تصمیم به خونخواهی بی‌موقع، عدم زمان‌شناسی و در نتیجه شکست و شهادت خود و یارانش شد.
پی‌نوشت:
[1]. ابن‌منظور، محمدبن مکرم، لسان‌العرب، دارصادر، ج1، ص65.
[2]. اعراف: 201.
[3]. ابن‌قولویه، جعفربن محمد، کامل‌الزیارات، دارالمرتضویة، ص46.
[4]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاءالتراث‌العربی، ج60، ص298.
[5]. بقره: 152.
[6]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاءالتراث‌العربی، ج60، ص298.
[7]. نصربن مزاحم، وقعة صفین، عبدالسلام، ص6.
[8]. دینوری، ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، طه، ج1، ص141.