«فضلبنشاذان» فقیه بنام و متکلم متبحّر از اصحاب ائمه علیهم‌السلام است که توانست با عمر پر برکت خویش؛ علاوه بر دفاع از ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام، آثار گران‌بهایی را از خود به جای بگذارد.
«فضلبنشاذان»، فقیهی شاخص، دانشمند بزرگ اسلام و از محدثان بنام شیعه است که در علم کلام نیز بهره فراوانی داشت. وی از بزرگانی است که از چهار امام (رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم‌السلام) نقل روایت کرده است؛ هرچند شیخ طوسی ایشان را از اصحاب امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام می‌داند.[1]
فضلبنشاذان، جانشین بزرگان کلام
«سهل‌بن فضل فارسی» از قول فضلبن شاذان چنین نقل می‌گوید: «من [فضلبن شاذان] جانشین بزرگانی همچون محمدبن ابی عمیر، صفوان‌بن یحیی بودم که پنجاه سال از ایشان بهره‌مند شدم، وقتی هشام‌بن حکم از دنیا رفت، یونس‌بن عبدالرحمان، جانشین او شد... سپس سکاک جانشین او در رد مخالفان بود و همگی امروز بار رسالت سنگینشان را بر عهده من گذاشته‌اند».[2] همه اینان از متکلمان شیعه و از اصحاب ائمه علیهم‌السلام بودند.
نگاه بزرگان به مقام فضلبن شاذان
مرحوم نجاشی که خود، رجال‌شناس بزرگ شیعه به حساب می‌آید، فضلبن شاذان را این‌گونه می‌ستاید: «فضلبن شاذان، ثقه و مورد اعتماد است. او از فقهای بزرگ و متکلمان بنام شیعه امامیه می‌باشد و در این طایفه داراى مقام و جلالتی بس ستودنی است. وى مشهورتر از آن است که ما بخواهیم او را توصیف کنیم».[3] علاوه بر اینکه تمام علما و بزرگان امامیه، فضلبن شاذان را از بزرگان و فقهای امامیه شمرده و او را ستوده‌اند.
آثار علمی فضل
فضلبن شاذان، بیش از 180 اثر علمی در موضوعات مختلف فقهی، کلامی، رجالی، عبادی و... از خود به جای گذاشته است که هر کدام دارای ارزش علمی فراوانی است؛ ولی به اعتراف بزرگانی همچون شیخ طوسی، برجسته‌ترین جنبه علمی ایشان در علم کلام است.[4]
مناظرات وی با انحرافات فکری
فضلبن شاذان از بزرگانی بود که در مقابل انحرافات فکری، آرام ننشست و با تمام وجود از نظام فکری اهل‌بیت علیهم‌السلام و قرآن، دفاع کرد. آثار باقی‌مانده از ایشان، نشان‌دهنده آن است که ایشان با گروه‌های انحرافی و فکرهای آلوده‌ای مانند معتزله، معطله، مرجئه، خوارج، غالیان از شیعه، کرّامیه[5] و قرامطه[6] روبه‌رو بوده و در حد توان با آن‌ها مبارزه کرده و در ردّ آن‌ها کتاب نوشته است.[7]
نخستین پژوهشگر مهدویت
فضلبنشاذان بعد از اینکه کتاب «اثبات‌الرجعة» را در مقام دفاع از ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نگاشت، قدیمی‌ترین اثر شیعی خویش را درباره عقیده به ظهور امام زمان علیه‌السلام، با نام کتاب «القائم» به ثبت رسانید.[8]
آری! میراثی که اکنون به دست مسلمانان رسیده است و به راحتی از آن بهره‌مند می‌شوند، حاصل زحمت‌های فراوانی است که بزرگانی همچون فضلبن شاذان کشیدند.
پی‌نوشت:
[1]. طوسی، محمدبن حسن، الرجال، جامعه مدرسین، صص390و 401.
[2]. محقق خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مؤسسةالخویی، ج14، ص 312.
[3]. نجاشی، احمدبن علی، الرجال، النشر الاسلامی، ص307.
[4]. طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، مرتضویه، ص124.
[5]. کرامیه یکی از فرقه‌های باطل‌اند که قائل به تجسّم و تشبیه خداوند هستند که توسط شخصی به نام ابوعبدالله محمدبن كرام، تأسیس شد و تفکراتی همچون توجیه اعمال معاویه، تهمت به امیرالمؤمنین علیه‌السلام و... از عقاید آن‌هاست.(الملل و النحل، ج1، ص106)
[6]. قرامطه نیز شاخه‌ای از شاخه‌های فرقه اسماعیلیه‌‌اند که بسیاری ارکان دین را به موارد گمراه کننده تأویل می‌کنند، مانند اینکه نماز را دوست داشتن امام، حج را زیارت و خدمت وی و مراد از روزه را دوری از افشاء راز ایشان می‌دانند.(فرق‌الشیعه، ص72)
[7]. نجاشی، الرجال، همان، ص307.
[8]. همان.