درهم تنیدگی دو موضوع اقتصاد و آخرت، نقش مهمی در اصلاح رفتارهای اقتصادی افراد جامعه از جمله تعدیل میزان تلاش‌ها و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها دارد. خداوند هم با کسانی که توجه بیشتری به آخرت دارند با کسانی که به دنیا توجه بیشتری دارند، حتی در همین دنیا برخورد متفاوتی دارد.
آخرت‌گرایی یکی از اساسی‌ترین اعتقادات و باورهای اسلامی است که نقش مهمی در اصلاح و تصحیح رفتارهای انسان داشته و سبب می‌شود همه رفتارهای دنیایی او رنگ و بوی آخرت بگیرد. آخرت‌گرایی انسان را تشویق به رفتارهای مثبت حداکثری کرده و او را به این باور میرساند که باید افکار و رفتارهایش به گونه‌ای باشد که با زندگی ابدی بیشترین تناسب را داشته باشد.
بسیاری از آیات قرآن ناظر به رفتارهای اقتصادی ما بوده و به ما می‌گوید که رفتارهای اقتصادی نقش مهمی در آبادانی و ویرانی آخرت ما دارد. به عبارتی دیگر حجم زیادی از آیات قرآن مربوط به تأثیر رابطه رفتارهای اقتصادی ما بر زندگی اخروی ماست. این آیات، تکلیف وظایف اقتصادی ما را مشخص کرده و به ما گوشزد می‌کند که اگر به این وظایف عمل کنیم می‌توانیم زندگی ابدی خود را به بهترین شکل تضمین کنیم و اگر به فسادهای مالی و اقتصادی آلوده شویم آخرت خود را تباه کرده‌ایم.
امروزه بسیاری از افراد به دلیل اینکه نمی‌دانند باید تا چه اندازه برای معاش خود تلاش کنند، به انواع حرام‌های اقتصادی و فعالیت‌های ناسالم اقتصادی روی می‌آورند و حق بسیاری از دیگر افراد را تضییع کرده و خود را در انجام این نوع کارها برحق می‌دانند. افرادی که تنها به دنیا باور دارند و به آخرت و پرسش و پاسخ سخت آن اعتقادی ندارند، انگیزه زیادی برای رفتارهای اقتصادی مورد توصیه دین همچون ایثار، انفاق، زکات، خمس، بخشش، صدقه، قناعت و غیره نداشته و در مقابل، تنها به جلب حداکثری منفعت خویش می‌اندیشند. آن‌ها تلاش می‌کنند دنیای حداکثری خود را به هر شکل ممکن بسازند و دیگر برایشان مهم نیست که این تلاش‌های اقتصادی، مطابق با شرع باشند یا نباشند.
افراد زیادی از صاحبان کارخانه‌ها و شرکت‌ها و کارفرمایان را می‌شناسیم که به برکت تلاش و کوشش کارگران و زیردستان خود، سود سرشاری را به دست می‌آورند؛ اما به دلیل اینکه دنیا و لذات خویش را مقدم بر همه چیز می‌دانند، به آن‌ها ظلم کرده و حاضر نیستند مقداری از سود سرشار خود را با کارگران تقسیم کنند و اگر زمانی پیش بیاید که مانند همیشه سود کلانی را به دست نیاورند، با عقده‌گشایی از ناکامی خود دست به اخراج، قطع حقوق یا تاخیر در پرداخت حقوق زیردستان خود می‌زنند. گاهی نیز ممکن است برخی از افراد، به نیت افزایش ثروت خود، زیردستان را مورد توجه بیشتر قرار دهند، اما به دلیل اینکه هدفشان از این توجه تنها دنیا بوده، هیچ سودی برای آخرت آن‌ها نداشته باشد.
روایات دینی برای ما اندازه تلاش و کوشش در دنیا را با معیار آخرت بیان کرده‌اند. حضرت علی علیه‌السلام به فرزندشان امام حسن علیه‌السلام میفرماید:
"همانا سهم تو از دنيا آن اندازه خواهد بود كه با آن سراى آخرت را اصلاح كنى".[1]
براین اساس هر که آخرت برایش مهمترین هدف باشد، تلاش می‌کند تا بیش از اندازه نیاز خودش را به زحمت نیندازد و کسب و کارش را به حرام آلوده نکند. چنین شخصی دیگر دلبستگی به دنیا نداشته و در بخشش اموال خود، گشاده دست خواهد بوده و دیگران را از ثروت خود بهره‌مند خواهد کرد.
خداوند در همین دنیا بین افرادی که آخرت را مقصد خود قرار داده‌اند با افرادی که دنیا را هدف نهایی خود قرار داده‌اند، برخوردی متفاوت خواهد داشت:
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه وآله می‌فرمایند:
"هركس كه در شب و روز، بزرگترين همّش آخرت باشد ، خداوند بى‌نيازى را در دل او جاى مى‌دهد و كارش را سامان مى‌بخشد و از دنيا نمى‌رود مگر وقتى كه روزى‌اش را كامل دريافت كرده باشد و هركس كه شب و روز، بزرگترين همّش دنيا باشد، خداوند فقر را در بين دو چشم او قرار مى‌دهد (هميشه چشمش گرسنه دنيا است) و كارش را پريشان مى‌سازد و از دنيا به چيزى بيش از قسمت خود نمى‌رسد".[2]
براین اساس به نظر می‌رسد یکی از مهمترین وظایفی که افراد یک جامعه اسلامی، اعم از مردم و مسئولین دارند، این است که همیشه آخرت را به یکدیگر یادآوری کنند. اگر افراد یک جامعه به این مهم توجه کنند، علاوه بر اینکه یک خودکنترلی قوی برای پیشگیری از فسادهای مالی بوجود آمده و میزان تلاش افراد جامعه متعادل خواهد شد، مورد لطف، عنایت و تدبیر ویژه خداوند در امورات زندگی خود قرار خواهند گرفت.
پی نوشت:
[1]. «إِنَّمَا لَكَ مِنْ دُنْيَاكَ مَا أَصْلَحْتَ بِهِ مَثْوَاكَ» https://zaya.io/1sg8k
[2]. https://zaya.io/wenbq