شناخت خداوند متعال به وسیله خودش

مقدمه: برای معرفت پیدا کردن و شناخت به خداوند متعال اگر به هر چیزی استدلال کنیم، همه این چیزها ممکن الوجود هستند و محتاج به واجب الوجود که ذات مقدس خداوند متعال هست می‌باشند، به طور مثال در ابتدا با خود اینگونه می‌گوییم که خداوند متعال را از طریق برهان علیت که نشأت گرفته از عقل مان است می‌شناسیم اما همین عقلی که ما داریم مخلوق خداوند متعال است، و یا اینکه اگر اینگونه بگوییم که با دعوت انبیا الهی و معصومین علیهم السلام به وجود مبارک خداوند متعال پی برده‌ایم خود این انبیا الهی و معصومین علیهم السلام نیز مخلوقات خداوند متعال هستند آیا ممکن است با خود اینگونه بگوییم که خداوند متعال را از طریق خاستگاه فطری که خداوند متعال در فطرت انسان‌ها قرار داده است شناخته‌ایم که خود این فطرت نیز مخلوق خداوند متعال است. 

همه این‌ها به این معنی است که عقل و انبیا و معصومین علیهم السلام و فطرت انسان تنها واسطه‌هایی برای شناخت خداوند متعال هستند اما در حقیقت معرفت و شناخت خداوند متعال به وسیله خود او محقق می‌شود چرا که همه این موارد از مخلوقات خداوند متعال محسوب می‌شوند و در راس همه وسیله‌هایی که برای شناخت خداوند متعال است خود خداوند متعال قرار گرفته است چرا که این‌ها تنها وسایتی هستند که از خداوند متعال نشأت گرفته و مخلوقات او محسوب می‌شوند. 

اگر بخواهیم در قالب مثالی به بیان این مطلب بپردازیم می‌توانیم این مورد را مثال بزنیم که در مورد دیدن اشیا ممکن است در وهله اول تاریکی است و در تاریکی نمی‌توانیم اشیا را مشاهده کنیم، پس ما معتقد به وجود و لزوم نور برای دیدن اشیا هستیم، حالا سوالی در ذهن پیش می‌آید آن هم این است که پس خود نور که لازمه دیدن همه اشیا هست چگونه دیده می‌شود؟ جواب این سوال این می‌شود که نور به وسیله خودش شناخته می‌شود و نمی‌توانیم برای دیدن نور چیزی را به عنوان وسیله و واسطه قرار دهیم، معرفت و شناخت پیدا کردن به خداوند متعال نیز همین است، یعنی اگر بگوییم ما خداوند متعال را با عقل و دعوت انبیا و معصومین علیهم السلام و فطرت خود شناخته‌ایم، همه این‌ها شناخت با واسطه هستند یعنی وسایطی هستند که همه این وسایل مخلوقات خداوند متعال محسوب می‌شوند بچه‌ها مخلوقات خداوند متعال هستند پس محتاج ذات مقدس خداوند متعال هستند و خداوند متعال این‌ها را آفریده است برای اینکه به وسیله و واسطه قرار دادن آنها خودش را به ما بشناساند، پس در حقیقت او خودش را به ما شناسانده است و این وسایط را به عنوان اسبابی برای شناخت خودش قرار داده است پس در حقیقت ما خداوند متعال را به وسیله خودش شناخته‌ایم. 

بنابراین خداوند متعال به وسیله غیر خود شناخته نمی‌شود چون همه این واسطه‌ها مخلوقات خداوند متعال هستند پس به وسیله خودش شناخته می‌شود و در حقیقت اگر کسی چنین ادعا کند که خداوند متعال را به وسیله خودش نشناخته است پس در حقیقت اصلاً شناخت و معرفتی به او پیدا نکرده است، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در این مورد می‌فرمایند:«مَن زَعَمَ أنَّهُ يَعرِفُ اللّه َ بِحِجابٍ أو بِصُورَةٍ أو بِمِثالٍ فهُوَ مُشرِكٌ ؛ لِأنَّ الحِجابَ و المِثالَ و الصُّورَةَ غَيرُهُ ، و إنَّما هُوَ واحِدٌ مُوَحَّدٌ ، فكَيفَ يُوَحِّدُ مَن زَعَمَ أنَّهُ عَرَفَهُ بِغَيرِهِ ؟ ! إنَّما عَرَفَ اللّه َ مَن عَرَفَهُ بِاللّه ِ ، فَمَن لَم يَعرِفْهُ بِهِ فلَيسَ يَعرِفُهُ ، إنَّما يَعرِفُ غَيرَهُ ··· لا يُدرِكُ مَخلوقٌ شَيئا إلاّ بِاللّه ِ ، و لا تُدرَكُ مَعرِفةُ اللّه ِ إلاّ بِاللّه»[۱]«هر كه خيال كند كه خدا را به حجابى يا به صورتى يا به مثال و هيكلى مى شناسد، مشرك است؛ زيرا حجاب و مثال و صورت، غير اويند. او يكتا و يگانه است. بنا بر اين، چگونه قائل به يگانگى خداست كسى كه مى گويد: او را به غير او شناخته است؟ خدا را فقط كسى شناخته كه او را به خدا بشناسد. پس، كسى كه خدا را به خدا نشناسد او را نمى شناسد، بلكه موجودى جز او را مى شناسد··· هيچ آفريده اى چيزى را درك نمى كند مگر به سبب خدا و به شناخت خدا نتوان رسيد، مگر با خدا». 

نتیجه‌گیری: اگر با نعمت عقل و دعوت انبیا و معصومین علیهم السلام و خاستگاه فطری به وجود خداوند متعال پی ببریم، در واقع خداوند متعال را به وسیله خودش شناخته‌ایم، چرا که هم عقل و هم انبیا و معصومین علیهم السلام و هم فطرت انسان، همگی از مخلوقات خداوند متعال محسوب می‌شوند، پس خداوند متعال این‌ها را به عنوان وسایط و وسیله‌هایی برای انسان‌ها قرار داده است تا از این طریق خود را به انسان‌ها بشناساند، پس در حقیقت او خود را به وسیله خود به انسان‌ها شناسانده است و همه این موارد تنها واسطه‌ای برای پی بردن انسان‌ها به ذات مقدس او هستند. 

پی نوشت

[۱] بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، جلد ۴، صفحه ۱۶۰