رهروان ولایت ـ بی‌تردید نهج البلاغه بعد از قرآن گرانقدرترین و ارزشمندترین میراث فرهنگی اسلام است. مجموعه‌ای که جلوه‌ی زیباترین و والاترین آموزه‌های اسلامی را در خود گنجانده است؛ چراکه مباحثی مانند اعتقادات و اخلاقیات را به خوبی در خود گرد آورده است. بدین منظور در این نوشتار سعی داریم با بهره‌مندی از آموزه‌های ارزشمند این کتاب شریف به گوشه ای از جلوه های زندگی توحیدی اشاره کنیم.
خداشناسی در عینیت زندگی
در نگاه توحیدی امام علی (علیه اسلام)، عالم جلوه‌ای از قدرت و عظمت خدای متعال است و همه موجودات و مخلوقات شعاعی از عظمت و قدرت الهی به شمار می روند. «الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمُتَجَلِّي لِخَلْقِهِ بِخَلْقِهِ؛[1] سپاس وستایش خدای را که به آفرینش مخلوقاتش برآفریدگان خود نمودار است!»
اگر انسان خدا را به درستی باور کند و حضور او را در همه جا بپذیرد و گستره نعمت او را ببیند و در مقابل عظمت وقدرت الهی سر فرود آورد و به او دل بسپارد به محکم‌ترین تکیه گاه پناه برده و به آرامش حقیقی در زندگی دست می‌یابد. خداشناسی در عینیت زندگی جلوه های فراوانی دارد که در ادامه به بعضی از این جلوه ها اشاره می‌کنیم.[2]
آرامش و امنیت روحی
اولین و مهمترین اثری که نگرش و رویکرد توحیدی بر زندگی برجای می‌گذارد، رسیدن به آرامش و امنیت روحی و روانی در زندگی است. البته این آرامش و اطمینان خاطر چیزی فراتر از آرامشی است که در عرفانهای غربی و سکولار از آن یاد می‌شود؛ چرا که در منطق اسلام آرامش و امنیتی مورد تایید است که صبغه توحیدی و الهی داشته باشد و برگرفته از متن دین باوری افراد باشد، نه اینکه خود دین گریز باشد در منطق نهج البلاغه این چنین می آموزیم که هر اندازه ارتباط انسان با خدای متعال قوت بیشتر ی داشته باشد روح آدمی فربه تر شده و انسان را از امور دنیایی که عامل اضطراب و تشویش است نجات می‌دهد.
امام علی (علیه اسلام) می‌فرماید:« إِنَ مِنْ حَقِ مَنْ عَظُمَ جَلَالُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فِي نَفْسِهِ وَ جَلَّ مَوْضِعُهُ مِنْ قَلْبِهِ أَنْ يَصْغُرَ عِنْدَهُ لِعِظَمِ ذَلِكَ كُلُّ مَا سِوَاه؛[3] كسى را كه جلالت خدا در نزد او با اهميّت و مرتبهاش در دل او بلند است سزاوار است كه براى بزرگوارى و بلند مرتبه بودن خدا هر چه غير از خدا است نزد او كوچك باشد.»
نفی گردن فرازی و گردن کشی
وقتی که بنده‌ای توانست خود را به مقام عبودیت و بندگی خدای متعال نزدیک کند و معارف توحیدی را در زندگی خود تقویت بخشد، در برابر فرامین الهی سر به طغیان و سرکشی نمی‌نهد و خود را مطیع امر الهی می‌نماید؛ از این امام علی (علیه السلام) در نهج البلاغه می‌فرماید:«وَ إِنَّهُ لَا يَنْبَغِي لِمَنْ عَرَفَ عَظَمَةَ اللَّهِ أَنْ يَتَعَظَّمَ فَإِنَّ رِفْعَةَ الَّذِينَ يَعْلَمُونَ مَا عَظَمَتُهُ أَنْ يَتَوَاضَعُوا لَهُ وَ سَلَامَةَ الَّذِينَ يَعْلَمُونَ مَا قُدْرَتُهُ أَنْ يَسْتَسْلِمُوا لَه؛ [4]آن كس كه عظمت خدا را مىشناسد سزاوار نيست خود را بزرگ جلوه دهد،پس بلندى ارزش كسانى كه بزرگى پروردگار را مىدانند در اين است كه برابر او فروتنى كنند،و سلامت آنان كه مىدانند قدرت خدا چه اندازه مىباشد در اين است كه برابر فرمانش تسليم باشند.»
وارستگی و پرواپیشگی
باور به خدای متعال انسان را پروا پیشه و حرمت نگهدار می‌سازد. به هر اندازه این باور عمیق تر باشد وارستگی انسان بیشتر شد و تجاوز و تعدی و میل به پستی کمتر می‌شود، ولی نباید این را فراموش کرد این باور می‌بایست در عمق جان و روح افراد رسوخ نماید تا این اثرات ارزشمند را در زندگی توحیدی نشان دهد.
عدالت پیشگی وظلم ستیزی
از آنجا که باور توحیدی انسان را به اطاعت و فرمانبری از منعم یکتا وا می‌دارد و با توجه به اینکه یکی از مهمترین دستورات خداوند متعال در شرایع آسمانی دعوت به عدالت و ظلم ستیزی در زندگی بوده است، انسان موحد در تمام زندگی سعی می‌نماید که خود را با این شاخص ارزشمند زندگی الهی تطبیق نماید. امام علی (علیه السلام )می‌فرماید:«أَنْصِفِ اللَّهَ وَ أَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِكَ وَ مِنْ خَاصَّةِ أَهْلِكَ وَ مَنْ لَكَ فِيهِ هَوًى مِنْ رَعِيَّتِكَ فَإِنَّكَ إِلَّا تَفْعَلْ تَظْلِمْ وَ مَنْ ظَلَمَ عِبَادَ اللَّهِ كَانَ اللَّهُ خَصْمَهُ دُونَ عِبَادِهِ وَ مَنْ خَاصَمَهُ اللَّهُ أَدْحَضَ حُجَّتَهُ وَ كَانَ لِلَّهِ حَرْباً حَتَّى يَنْزِعَ وَ يَتُوبَ؛[5]با خدا و با مردم، و با خويشاوندان نزديك، و با افرادى از رعيّت خود كه آنان را دوست دارى، انصاف را رعايت كن، كه اگر چنين نكنى ستم روا داشتى،و كسى كه به بندگان خدا ستم روا دارد خدا به جاى بندگانش دشمن او خواهد بود، و آن را كه خدا دشمن شود، دليل او را نپذيرد، كه با خدا سر جنگ دارد، تا آنگاه كه باز گردد، يا توبه كند.»
نکته ها و پیام ها
1- انسان موحد با رعایت موازین دینی به آرامش و لذتی در زندگی دست می‌یابد که نمونه آن را نمی‌توان در هیچ مکتب و یا رهنمود مکتبی بدست آورد.
2- لازمه زندگی توحیدی، ایستادگی بر آرمان های توحیدی و پایبندی به فرامین الهی است.
3- انسان موحد با رعایت عدالت در زندگی، گامی مؤثر در رسیدن به قرب الهی برمی‌دارد.
________________
[1].نهج البلاغه، خطبه 108.
[2]. تفسیر موضوعی نهج البلاغه. مصطفی دلشاد تهرانی،ص59.
[3].نهج البلاغه، خطبه 216.
[4]. ترجمه و شرح نهج البلاغه:خطبه 147،ص450.
[5]. همان نامه 53،ص995.