رهروان ولایت ـ یکی از حالات هیجانی که همه ما آن را تجربه کرده‌ایم حالت خشم و عصبانیت است.
گاهی از دست کارهای فرزندم به شدت خشمگین می‌شوم، کتک‌کاری و الفاظی از من سر می‌زند که بعدها جز پشیمانی حاصلی برایم ندارد
هنگام رانندگی اگر راننده جلوای آهسته حرکت کند، یا راه را برایم باز نکند، و یا احیانا به ماشین من برخورد کند، دیگر کسی جلودار من نخواهد بود.
اگر همسرم به موقع غذاآماده نکرده باشد، و یا غذا طبق میل من نباشد، یا کمی شور و... شده باشد از شدت عصبانیت کاری می‌کنم که دیگر آن روز برایمان زندگی نمی‌شود.
اینها نمونه‌ای از گلایه‌هایی است که شاید شما هم در زندگی خود با آنها مواجه شده باشید؛ شما در این موقعیت چگونه رفتار می‌کنید؟داد و فریاد می‌کنید؟ همه چیز را پرت می‌کنید؟ زد و خورد و کتک‌کاری راه می‌اندازید؟ فحش و ناسزا می‌گویید؟ یا احیانا گریه می‌کنید؟ و یا از درون می‌سوزید و چیزی نمی‌گویید؟
آیا بجز رها کردن خشم یا سرکوب خشم راه دیگری وجود دارد؟ چه کارکنیم که بعد از عصبانیت نه از رفتارمان پشیمان شویم و نه با ریختن آن در درون خود عقده‌ای شویم؟
معمولا در مواجه با خشم منفی یکی از این سه کار می‌توان انجام داد:
یک:آزاد و رها گذاشتن خشم
دو: سرکوب خشم
سه: مهار و کنترل خشم
راه اول و دوم به شدت مذموم بوده و شخصیت انسان را دچار اختلال خواهد کرد؛ در روایتی از امیرالمومنین علی (علیه السلام) خشم منفی بدون کنترل از طرف صاحب آن مستوجب خفت و خواری شمرده شده است؛« مَنْ طَلَبَ شَفَا غَيْظٍ بِغَيْرِ حَقٍ أَذَاقَهُ اللَّهُ هَوَاناً بِحَق؛[1] هر که بخواهد به ناحق خشم خود را فرو بنشاند خداوند به حق طعم خواری را به او بچشاند».
بر اساس این روایت رها گذاشتن خشم وهمچنین سرکوب خشم از مصادیق فرو خوردن خشم به غیر حق است که قطعا خواری و ذلت را در پی خواهد داشت.
انسان سالم و موفق کسی است که راه سوم یعنی مهار وکنترل خشم را انتخاب کند؛ برای تسهیل کنترل خشم لازم است مهارتهای کنترل خشم را بیاموزیم. تجارب مختلف نشان داده‌اند که آموزش این مهارت‌ها امکان پذیر وموثر است بویژه در سنین کم.[2]
در اینجا چند راه‌کار عملی و کاربردی که در مهار خشم موثر می‌باشد خدمتتان تقدیم می‌شود:
1- صحنه راترک کنید:
چنانچه از کوره در رفته‌اید به گونه‌ای که نمی‌توانید درست فکر کنید، جای بحث نیست، باید صحنه را ترک کنید و از آن محل به جایی که آرامش پیدا می‌کنید بروید، مثلا اتاق‌تان یا پارک نزدیک منزل. و یا حداقل وضعیت خود را تغییر دهید: پیامبراسلام(ص) فرمودند: «اذا غضبت فاجلس؛[3] زمانی که خشمگین شدی بنشین».
تغییر فیزیکی بدن بر اساس نظریه "لانگه" نوعی وقفه فیزیولوژیکی در روند افزایش خشم ایجاد می‌کند. پژوهشهای تجربی نشان می‌دهد که حالت خشم صرفا از شناخت منتج نمی‌شود و وضعیت اسکلتی بدن نیز در تولید وکاهش حالات هیجانی موثر است.[4]
2- هنگام خشم وضو بگیرید:
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: « إِذَا غَضِبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَتَوَضَّأْ وَ لْيَغْتَسِلْ فَإِنَّ الْغَضَبَ مِنَ النَّارِ؛[5] هرگاه یکی از شما خشمگین شد پس وضو سازد و خود را بشوید زیرا که غضب از آتش است».
3- قضاوتهای خود را حدالامکان تعدیل کنید:
هر هیجان منفی مانند خشم حاصل نوع قضاوت یا ارزیابی منفی می‌باشد؛ فرد پرخاشگر موقعیت‌ها را بر علیه خود ارزیابی می‌کند که این نگرش به عامل شروع یا تداوم خشم منجر خواهد شد، لذا لازم است افکار خود را که هنگام عصبانیت از ذهنتان می‌گذرد شناسایی و سپس تعدیل کنید.
4- برای خود جریمه بگذارید:
با خود عهد ببندید که اگر عصبانیتم از فلان حد گذشت فلان جریمه را باید انجام بدهم و آن را عملی کنید.
البته برای موفقیت در کنترل خشم لازم است فرد با تمرین‌های متعدد نسبت به بروز رفتارهای پرخاشگرانه قدرت کنترل خود را تقویت کند؛ مثلا هنگام عصبانیت با شدت کم، به عصبانیت خود توجه کرده و سعی در کنترل آن داشته باشد، یا حداقل هنگام عصبانیت به تدریج از شدت رفتارهای پرخاشگرانه خود بکاهد، مثلا ابتدا سعی کند طرف مقابل را نزند، بعد سعی کند ناسزا نگوید، و در مرحله بعد بلند هم سخن نگوید، تا با این تمرین بتواند خود را برای شرایط سخت تر آماده کند.
----------------------------
منابع:
[1]. تحف العقول،ابن شعبه حرانى، تصحیح على اكبر غفارى، جامعه مدرسينٰ چاپ دوم، 1363 ص 207.
[2]. مشکلات سلامتی نوجوانان و جوانان، دکتر محمد خدایاری فرد و دکتر یاسمن عابدینی، دانشگاه تهران، چاپ اول 1386، ص 186.
[3]. کنزل العمال، ج2، ص 519.
[4]. مهار خشم(بررسی روانشناختی خشم و مهار آن از دیدگاه اسلام)، محمد رضا کیومرثی اسکویی، دارالحدیث، قم، چاپ اول، 1391 ص185.
[5]. بحارالانوار،علامه مجلسی، ج70 ، ص 272.