رهروان ولایت ـ وقتی از جهل و جهالت سخن می‌گوییم، منظورمان فقط نداشتن علم نیست، هر چند در بعضی موارد از آیات قرآن کریم، جهالت، به معنای نداشتن علم، آمده مانند: «...یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ [بقره/273] افراد ناآگاه، گمان می‌کنند که آنان (نیازمندانی که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته‌اند) را بی‌نیاز، می‌پندارند، به خاطر این‌که آن نیازمندان، خویشتن‌داری و آب‌روداری می‌کنند». در آیه‌ی مذکور، جاهل، به معنای ناآگاه و بی‌اطلاع، آمده است.
اما در بسیاری موارد از قرآن کریم، «جاهل» به معنای ناآگاه و بی‌اطلاع نیست مانند: «هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَ أَخِیهِ إِذْ أَنْتُمْ جاهِلُونَ [یوسف/89] (یوسف) گفت: «آیا دانستید با یوسف و برادرش چه كردید، آن‌گاه كه جاهل بودید؟!». در این آیه، جاهل، به معنای بی‌خبر و بی‌اطلاع نیست، زیرا برادران حضرت یوسف(علیه‌السلام) از بدی کار خود، بی‌خبر نبودند؛ بلکه منظور از جهالت آنها در این‌جا، بی‌اعتنایی آنها بود، زیرا آنان، هم حضرت یوسف(علیه‌آلسلام) را می‌شناختند و هم از بدی و گناه خود با خبر بودند، چون قبلا گفته بودند: «اقْتُلُواْ یُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا یخَْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِیكُمْ وَ تَكُونُواْ مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِین[یوسف/9] یوسف را بكشید یا او را به سرزمین دوردستى بیافكنید تا توجه پدر، فقط به شما باشد و بعد از آن(از گناه خود توبه مىكنید و) افراد صالحى می‌شوید!».
مسخره کردن دیگران؛ نیز نوعی جهالت است:
قرآن کریم از قول حضرت موسی(علیه‌السلام) نقل می‌کند: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُكُمْ أَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً [بقره/67] خداوند به شما دستور مىدهد که ماده گاوى را ذبح كنید (و قطعهاى از بدن آن را به مقتولى كه قاتل او شناخته نشده بزنید، تا زنده شود و قاتل خویش را معرفى كند و غوغا خاموش گردد)». اما آنها به جای اطاعت از پیامبر خود گفتند: «أَ تَتَّخِذُنا هُزُوا[بقره/67] آیا ما را به مسخره گرفتهاى؟» و حضرت موسی(علیه‌السلام) در پاسخ آنها فرمود: «أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجاهِلِین[بقره/67] به خدا پناه مىبرم كه از جاهلان باشم». لذا در این آیه، مسخره کردن را با تعبیر جهل آورده و حضرت موسی(علیه‌السلام) می‌فرماید من جاهل یعنی مسخره کننده نیستم.
معانی «جاهل» در روایات:
امام علی(علیه‌السلام) علاوه بر معنای نادانی، معانی دیگری هم برای جاهل فرموده‌اند مانند:
1. جاهل، كسى است كه از هوای نفس خود اطاعت کرده و پروردگارش را نافرمانی کند.[1]
2. جاهل، کسی است كه شخص خیرخواه و نصیحت کننده را ناخالص و ناصواب می‌شمارد.[2]
3. جاهل اعتماد می‌كند بر امید خود، و كوتاهى می‌كند در عمل خود، (یعنى اعتماد و میل او بر امیدهایی است كه در دنیا دارد، و بر آنها ایستادگى می‌كند اما در طاعات و عبادات، كوتاهى می‌كند).[3]
4. جاهل كسى است كه مطالب دنیوی، او را فریب داده باشند (كه باعث زیان و خسران آخرت می‌شوند).[4]
پس جهالت، همیشه به معنای نادانی نیست، بلکه شاید اشخاصی باشند که نادان نباشند اما با کار‌های خود، ملحق به جاهلان می‌شوند.
جهالتی بسیار پیشرفته:
از این‌که حضرت موسی(علیه‌السلام) مسخره کردن دیگران را جهالت، نامید، در می‌یابیم که گردانندگان مجله‌ی «شارلی ابدو» دارای جهالتی بسیار پیشرفته هستند، زیرا در حالی‌که همه‌ی تعریف‌های جهالت را دارا هستند، کار مسخره کردن را به جایی رسانده‌اند که بهترین پیامبران الهی؛ یعنی حضرت محمد(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را به مسخره گرفته‌اند، و از آن به آزادی در بیان و قلم تعبیر می‌کنند.
--------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. الْجَاهِلُ مَنْ أَطَاعَ هَوَاهُ فِی مَعْصِیَةِ رَبِّهِ؛«تصنیف غرر الحكم و درر الكلم(ناشر: دفتر تبلیغات)، ص73»
[2]. الْجَاهِلُ مَنِ اسْتَغَشَّ النَّصِیحَ؛«همان»
[3]. الْجَاهِلُ مَنْ یَعْتَمِدُ عَلَى أَمَلِهِ وَ یُقَصِّرُ فِی عَمَلِهِ؛«همان»
[4]. الْجَاهِلُ مَنْ خَدَعَتْهُ الْمَطَالِبُ؛«همان، ص74»
نظرات
سلام
تعبیرتون بسیار عالی بود