چکیده: تبلیغ ولایت و امامت علی(علیه‌السّلام) از همان زمان بعثت پیامبر اسلام آغاز شد و تا زمان رحلت ایشان در وقایع مختلف اعلان و یاد آوری می‌شد. در آیات متعدد قرآن كریم این ولایت و امامت مورد تأكید و سفارش قرار گرفته است که از جمله آن آیات یوم الأنذار، ولایت، مباهله و... می‌باشند. این تبلیغ در روز غدیر خم به اعلان عمومی منجر شد و
تبلیغ ولایت و امامت امیرالمومنین(علیه‌السّلام) از همان زمان بعثت پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آغاز شد و تا زمان رحلت ایشان در وقایع مختلف اعلام و یاد آوری می‌شد. در آیات متعدد قرآن كریم این ولایت و امامت مورد تأكید و سفارش قرار گرفته است؛ از جمله آن آیات یوم الأنذار، ولایت، مباهله و... می‌باشند. این تبلیغ در روز غدیر خم به اعلام عمومی منجر شد و سه آیه در این باره نازل گردید. حضرت در روز غدیرخم از سوی خداوند منّان مأموریت یافت تا بار دیگر این ولایت را این بار به همه امّت اسلامی ابلاغ کند.
آیاتی که در ارتباط با غدیر خم از جانب خدا نازل شد
علاوه بر آیات تبلیغ و اکمال یکی دیگر از آیاتی که گفته شده است در ارتباط با غدیر خم نازل گردیده است آیات اولیه سوره معارج است. در شأن النزول این آیات آمده است، وقتی سخنان پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در رابطه با امامت امیرالمومنین(عليه‌السّلام) تمام شد، شخصی نزد حضرت آمد و عرض کرد: یا محمد، به ما دستور دادی، به یگانگی خداوند و پیامبری تو شهادت دهیم، از ما خواستی نماز و روزه، حج و زکات انجام دهیم، همه را پذیرفتیم. ولی به این مقدار بسنده نکردی و امروز، پسر عمویت «علی» گرفته‌ای و می‌خواهی او را بر ما بگماری و او را بر همه ما ترجیح دهی و فرمودی: «من کنت مولاه فعلی مولاه». آیا آن‌چه گفتی از سوی خداوند بود یا خواست خودت؟
رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «سوگند به آن خدایی که جز او معبودی نیست، آن‌چه گفتم به دستور خداوند بوده است».
آن مرد با ناراحتی به رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) پشت نمود و به سمت شترش رفت تا سوار شود، ولی در بین راه با خدا چنین مناجات کرد: بار خدایا اگر آن‌چه (محمد) می‌گوید حق است، فرمان بده از آسمان بر ما سنگ ببارد یا عذابی دردناک به سوی ما روانه ساز، این جمله را گفت، اما هنوز به شترش نرسیده بود که ناگاه سنگی از آسمان فرود آمد و سر او را نشانه گرفت، از مغز سر وارد بدنش شد و از پایین پایش بیرون آمد و او را کشت و به دنبال آن، این آیات از سوره معارج نازل شد: «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ * لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ [معارج/ 1 و 2] سائلی از خداوند بزرگ طلب عذاب کرد، عذابی که بلافاصله واقع شد و هیچ قدرتی آن عذاب را از کافران نمی‌تواند دفع کند».[1]
علاوه بر اعتقاد شيعه به این شأن نزول، جمعى از علماى اهل سنت كه شخصيت ایشان مورد تصديق بزرگان از شیعیان است آن‌را در كتب تفسير و حديث خود ثبت و ضبط نمودهاند. علامه امینی نام بیست و نه تن از علمای بزرگ و منصف اهل سنت را در کتاب گران سنگ الغدیر آورده که آنان نیز به این مطلب اعتراف کرده و گفته‌اند آیات اولیه سوره معارج در شأن ولایت امیرالمومنین(علیه‌السلام) نازل شده است. ما برای اختصار تنها به ذکر چند مورد بسنده می‌کنیم:
1. «شمس الدين حفنى شافعى»(متوفاى 1181) در شرح جامع صغير سيوطى، ج 2، ص 387. در شرح اين سخن پيغمبر(صلى‌اللّه‌عليه‌وآله) «من كنت مولاه فعلى مولاه» می‌گويد: چون بعض از اصحاب اين سخن را شنيد، گفت: آيا براى رسول خدا(صلى‌اللّه‌عليه‌وآله) كافى نيست كه ما اداى شهادت (به يكتائى خدا و رسالت او) نموديم و نماز را بپا داشتيم و زكاة مال خود را داديم ... تا آن‌جا كه گفت: تا به حدّى كه پسر ابی‌طالب را بر ما برترى دادی، آيا اين امر از شخص تو است يا از جانب خدا است؟! پيغمبر(صلى‌اللّه‌عليه‌وآله) فرمود: قسم به خداوندى كه معبودى جز او نيست اين امر از جانب خدا است...».
2. «شيخ برهان الدين على حلبى» از علمای اهل سنت، متوفّاى 1044 در ج 3 (السيرة الحلبيّه) ص 302.
3. «شمس الدين، ابو المظفّر، سبط ابن جوزى» از علمای بزرگ اهل سنت، فقیه، محدث، متکلم و تاریخ‌نگار حنبلی مذهب بغدادی بود. وی به دانش‌های دیگر دیگر مانند اخلاق و فلسفه و پزشکی نیز توجه داشت. ابن جوزی از سیزده سالگی به تالیف پرداخت و تا پایان عمر از نوشتن باز نایستاد. او متوفّاى 654 است و در کتاب تذكره خود صفحه 19 اين روايت را ذكر نموده است.[2]
در نتیجه: علاوه بر آیات تبلیغ و اکمال، آیات اولیه از سوره معارج نیز در روز غدیر خم نازل گردید و در این آیات به بیان جانشینی و امامت امیرالمومنین(علیه‌السّلام) به صورت مستقیم در روز غدیر خم پرداخته شده است.
..............................................................................................................
پی‌نوشت
[1].ترجمه الغدیر،ج2،ص 100.
[2]. همان، ص127 به بعد.