چکیده:در منابع اهل سنت چند حدیث جعلی به چشم می‌خورد که از نماز خواندن ابوبکر بر پیکر مطهر حضرت زهراء(علیهاالسلام) حکایت دارند. با بررسی سندی و دلالی این احادیت معدود، جای هیچ شک و شبهه‌ای بر جعلی و کذب بودن آنها باقی نمی‌ماند.
در منابع اهل سنت برخی روایات یافت می‌شود که در آنها بر نماز خواندن ابوبکر بر پیکر مطهر حضرت فاطمه(علیهاالسلام) حکایت دارد. ما در این پست و این پست به دو روایت جعلی و ساختگی اشاره کردیم و به فراخور نیاز آن دو روایت را موشکافانه مورد نقد و بررسی قرار دادیم. اکنون در این مقاله به سه روایت دیگری که در منابع اهل سنت در این زمینه یافت می‌شود اشاره می‌کنیم و به طور اختصار آنها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهیم.
روايت حماد عن ابراهيم:
ابن سعد از طريق «ابراهيم بن محمد بن حاطب» نقل كرده است: «ابو بكر صديق بر فاطمه دختر رسول خدا(صلی‌الله‌عليه‌وآله) نماز خواند و بر ايشان چهار تكبير گفت».[1]
پاسخ: سند روايت ضعيف است:
در سند اين روايت «عبد الاعلی ابن ابی المساور» وجود دارد كه علمای رجال اهل سنت وی را به شدت تضعيف كرده‌اند و در نتيجه به روايت او نمی‌شود استدلال كرد. مزی از علمای بزرگ رجالی در شرح حال او چنين می‌نويسد: «خطيب بغدادی گفت: بسياری از ابن معين نقل كرده‌اند كه وی بر "عبد الاعلی ابن ابی المساور" طعن وارد كرده و درباره‌اش بد گفته است. عباس دوری، و ابراهيم بن عبد الله از قول يحيی بن معين نقل كرده‌اند كه روايت عبدالاعلی چيزی نيست [یعنی قابل اعتناء و ارزش نیست]. ابراهيم بن عبدالله اضافه كرده كه عبدالاعلی دروغگو است. مفضل بن غسان از يحيی بن معين نقل كرده است: كه عبدالاعلی موثق نيست. محمد بن عثمان، به نقل از علی بن مدينی گفت: که عبدالاعلی ضعيف است و روايتش را بی‌ارزش می‌باشد. محمد بن عبد الله موصلی گفته: عبدالاعلی ضعيف است و روايتش حجت نيست. ابو زرعه گفت: او جدا ضعيف است. ابو حاتم نيز وی را ضعيف الحديث و شبيه کسی که حدیثش ترک و طرد می‌شود میداند. بخاری گفته: او منكر الحديث است[2]. نسائی وی را متروك الحديث میداند [یعنی روایات وی به خاطر بی اعتباری‌اش ترک می‌شود]».[3]
ابن جوزی تضعيفات برخی ديگر را نيز درباره وی آورده است و می‌نویسد: «ابن نمير، نسائی و علی بن جنيد گفته‌اند: عبدالاعلی متروك الحديث است. بخاری گفته: او منكر الحديث است.... دارقطنی گفت: او ضعيف است. ابن عدی گفت: افراد ثقه از روايتش پيروی نمی‌كردند».[4]
روايت ابن عباس
ابو نعيم اصفهانی در كتاب «حلية الأولياء و طبقات الأصفياء»، روايت ديگری از ابن عباس نقل كرده است كه وی می‌گويد: «ابوبكر در نماز بر حضرت زهرا(سلام‌الله‌عليها) چهار تكبير گفته است. عمر بر ابو بكر و صهيب بر عمر چهار تكبير گفتند».[5] پس اين روايت نشان می‌‌دهد كه ابوبكر بر بدن آن حضرت نماز گزارده است.
پاسخ: سند این روايت نیز ضعيف است.
در سند اين روايت، «محمد بن زياد يشكری» قرار دارد كه از سوی علمای رجال اهل سنت تضعيف شده است. ابن ابی حاتم در ابتدا اين شخص را معرفی كرده و تصريح میكند كه وی روايات را جعل می‌كرده است؛ ابن ابی حاتم در این باره می‌نویسد: «او از افرادی بود كه روايت جعل می‌كرد و به افراد ثقه نسبت می‌داد و از افراد موثق معضلاتی نقل می‌كرد كه ذكرش در كتاب‌ها جايز نيست، مگر اين كه برای قدح و ايراد وارد كردن باشد. و روايت از وی جايز نيست، مگر برای عبرت گرفتن از آن برای اهل فن نه غير آنها».[6] ابن ابی‌حاتم در پايان، اين روايتش را نيز ذكر كرده است.
شمس الدين ذهبی نيز تضعيفات علمای رجال اهل سنت را درباره وی ذكر كرده است: «احمد حنبل می‌گويد: "محمد بن زیاد فردی بسيار دروغگو و يك چشم بود كه روايت جعل می‌كرد". ابراهيم بن جنيد و غير او از ابن معين نقل كردند كه گفته است: "محمد بن زياد بسيار اهل دروغ بود". ابن مدينی نيز او را به شدت تضعيف میكند و می‌گويد: "هر روايتی كه از او نوشته بودم، دور ريختم". ابو زرعه گفت: "او هميشه دروغ می‌گفت". دار قطنی نيز گفته است: او بسيار درغگو بود».[7]
بنابراين، محمد بن زياد در اين روايت به شدت تضعيف شده و از اين جهت روايت او از درجه‌ی اعتبار ساقط است و استدلال به آن صحيح نيست.
روايت عبدالله بن عمر
نورالدين هيثمی در كتاب «بغية الباحث عن زوائد مسند الحارث»، شبیه دو روايت سابق را از عبدالله بن عمر نقل كرده است. عبدالله بن عمر می‌گويد: «... ابو بكر بر [پيكر مطهر حضرت] فاطمه(سلام‌الله‌عليها) چهار بار تكبير گفت...».[8]
پاسخ: این روايت نیز از نظر سند ضعيف است.
در سند این روایت، «فرات بن سائب» قرار دارد که در نظر علمای رجال اهل سنت، ضعيف است. ابن حجر عسقلانی بعد از اين كه فرات بن سائب را شاگرد ميمون بن مهران ذكر كرده، اقوال علمای رجال اهل سنت را درباره وی آورده است: «فرات بن سائب كنيه‌اش ابوسليمان و برخی گفته ابو المعلی جزری است كه از ميمون بن مهران روايت میكند. بخاری گفت: او منكر الحديث است. يحیی بن معين گفت: حدیث او ارزشی ندارد. دارقطنی و غير او گفته‌اند كه فرات بن سائب متروك الحديث است. ابو حاتم رازی گفت: او ضعيف و منكر الحديث است. ساجی گفت: علما او را ترك كرده‌اند. نسائی گفت: وی متروك الحديث است. يحيی بن معين گفت: او منكر الحديث است. حاكم نيشابوری گفت: روايت او از درجه اعتبار ساقط است. ابن عدی گفته است: او رواياتی نقل می‌نمايد كه ثابت نيست و از ميمون بن مهران، روايات منكر نقل می‌كرد».[9]
شاهدی دیگر بر جعلی بودن این روایات:
این سه روایت علاوه بر ضعف سندی، از نظر دلالت نیز در تعارض و مغایرت با احادیث صحیحی هستند که به نماز گزاردن امیرالمومنین(علیه‌السلام) بر پیکر مطهر حضرت زهرا(علیهاالسلام) و بی خبر بودن ابوبکر صراحت دارند و این احادیث در کتب معتبره اهل سنت به تواتر نقل شده است که ما به نحو مختصر به چند نمونه از آن احادیث صحیح در این پست اشاره کردیم.
در نتيجه: با بررسی‌ای كه در اسناد روايات فوق انجام شد، روشن می‌شود كه اين روايات از نظر سندی و دلالی مخدوش و در نهایت ضعف هستند و هیچ شک و تردیدی در جعلی و ساختگی بودن این روایات باقی نمی‌ماند. از این‌رو از درجه اعتبار ساقطند و نمی‌شود به آنها استدلال و استناد نمود.
______________________________
پی‌نوشت
[1]. «أَخْبَرَنَا شَبَابَةُ بْنُ سَوَّارٍ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الأَعْلَى بْنُ أَبِی الْمُسَاوِرِ، عَنْ حَمَّادٍ، عَنْ إِبْرَاهِيمَ، قَالَ: صَلَّى أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ عَلَى فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی‌الله‌عليه‌وسلم) فَكَبَّرَ عَلَيْهَا أَرْبَعًا». بصری زهری، محمد بن سعد بن منيع أبو عبدالله(م230 هـ)، الطبقات الكبرى، بیروت، دار صادر، طبق برنامه الجامع الكبير، ج 8، ص 29.
[2]. ابن حجر عسقلانی، در کتاب «نزهة النظر فی توضیح نخبة الفکر» حدیث منکر را حدیثی میداند که توسط راوی ضعیفی نقل شده، درحالی که روایت او مخالف با روایت معروف نیز باشد. نزهة النظر فی توضیح نخبة الفکر، ابن حجر، ص50
[3]. «قال الحافظ أبو بكر الخطيب: و قد روى غير واحد، عن يحيى ابن مَعِين الطعن عليه، و سوء القول فيه. و قَال عَباس الدُّورِیُّ، و إبراهيم بن عَبد الله بن الجنيد، عن يحيى بن مَعِين: ليس بشیءٍ. زاد إبراهيم: كذاب. وَ قَال المفضل بن غسان الغلابی، عن يحيى بن مَعِين : ليس بثقة. وَ قَال محمد بن عثمان بن أَبی شَيْبَة، عن علی بن المدينی: ضعيف، ليس بشیءٍ. وَ قَال محمد بن عَبدالله بن عمار الموصلی: ضعيف، ليس بحجة. وَ قَال أبو زُرْعَة: ضعيف جدا. وَ قَال أبو حاتم: ضعيف الحديث، شبه المتروك. قَال البُخارِیُّ: منكر الحديث. وَ قَال أبو داود: ليس بشیءٍ. وَ قَال النَّسَائی: متروك الحديث». مزی، ابوالحجاج يوسف بن زكی عبدالرحمن(م742هـ)، تهذيب الكمال، تحقيق: د. بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1400هـ – 1980م، ج16، صص366 – 368.
[4]. «1809 عبد الأعلى بن أبی المساور أبو مسعود الجرار الكوفی ... و قال ابن نمير و النسائی و علی بن الجنيد: متروك الحديث. و قال بخاری: منكر الحديث. و قال أبو زرعة: ضعيف جدا. و قال الدارقطنی: ضعيف. و قال ابن عدی: حديثه لا يتابعه عليه الثقات». ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی بن محمد، أبو الفرج(م579هـ)، الضعفاء و المتروكين، تحقيق: عبدالله القاضی، بیروت، دار الكتب‌العلمية، چاپ اول، 1406، ج2، ص81.
[5]. «حدثنا عبدالله بن محمد بن جعفر ثنا محمد بن عبدالله رشتة ثنا شيبان ابن فروخ ثنا محمد بن زياد عن ميمون بن مهران عن ابن عباس ... كبّر أبو بكر على فاطمة أربعا و كبر عمر على أبی بكر أربعا و كبر صهيب على عمر أربعا». إصبهانی، ابونعيم أحمد بن عبدالله(م430هـ)، حلية الأولياء و طبقات الأصفياء، بیروت، دار الكتاب العربی،چاپ چهارم، 1405هـ، ج4، ص96.
[6]. «....كان ممن يضع الحديث على الثقات و يأتی عن الأثبات بالأشياء المعضلات لا يحل ذكره فی الكتب إلا على جهة القدح و لا الرواية عنه إلا على سبيل الاعتبار عند أهل الصناعة خصوصا دون غيرهم و...». تميمی بستی، إمام محمد بن حيان بن أحمد بن أبی حاتم(م354هـ)، المجروحين من المحدثين و الضعفاء و المتروكين، تحقيق: محمود إبراهيم زايد، حلب، دار الوعی، چاپ اول، 1396هـ، ج2، ص250.
[7]. «....قال أحمد: كذاب أعور يضع الحديث. و روى إبراهيم بن الجنيد و غيره عن ابن معين: كذاب. و قال ابن المدينی: رميت بما كتبت عنه و ضعّفه جدا. و قال أبو زرعة: كان يكذب. و قال الدارقطنی: كذاب». ذهبی شافعی، شمس الدين ابوعبدالله محمد بن أحمد بن عثمان(م748 هـ)، ميزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقيق: شيخ علی محمد معوض و شيخ عادل أحمد عبدالموجود، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اول، 1995م، ج6، ص154.
[8]. «272ـ حَدَّثَنَا حَفْصُ بْنُ حَمْزَةَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ السَّائِبِ حَدَّثَنَا مَيْمُونُ بْنُ مِهْرَانَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللهِ بْنُ عُمَرَ قَالَ ... كَبَّرَ أَبُو بَكْرٍ عَلَى فَاطِمَةَ أَرْبَعًا ...». هيثمی، حارث بن أبی أسامة حافظ نورالدين(م282هـ)، بغية الباحث عن زوائد مسند الحارث، تحقيق: د. حسين أحمد صالح باكری، مدینه منوره، مركز خدمة السنة و السيرة النبوية، چاپ اول، 1413 – 1992، ج1، ص371.
[9]. «فرات بن السائب أبو سليمان و قيل أبو المعلى الجزري عن ميمون بن مهران... قال البخاری: منكر الحديث. و قال يحيى بن معين: ليس بشیء. و قال الدارقطنی و غيره: متروك.... و قال أبو حاتم الرازی: ضعيف الحديث منكر الحديث. و قال الساجی: تركوه. و قال النسائی: متروك الحديث. و قال عباس عن يحيى بن معين: منكر الحديث. و قال أبو أحمد الحاكم: ذاهب الحديث. و قال بن عدى: له أحاديث غير محفوظة و عن ميمون مناكير». عسقلانی شافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل(م852 هـ)، لسان الميزان، تحقيق: دائرة المعرف النظامية - الهند، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، 1406هـ – 1986م، ج4، ص430.
برای آگاهی بیشتر به سایت حضرت ولی عصر(عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) مراجعه بفرمایید.