جعل روایتی مبنی بر اینه خلیفه اول بر فاطمه نماز خواند

در منابع روایی اهل سنت چند روایت ضعیف در مورد نماز خواندن ابوبکر بر پیکر مطهر حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) وجود دارد که یکی از آنها را در این پست بررسی کردیم که عامر شعبی راوی آن بود. اکنون در این مقاله، می‌خواهیم به بررسی روایت مالک ابن انس در مورد نماز گزاردن ابی‌بکر بپردازیم که از امام صادق(علیه‌السلام) روایت می‌کند.

ابن عدی در كتاب «الكامل فی الضعفا» از مالك بن انس با سند و متن ذيل نقل كرده است:
«محمد بن هارون برقی از محمد بن وليد بن أبان، و او از محمد بن عبد الله قدامی، و او از مالك بن أنس مالك، و او از امام صادق(عليه‌السلام) و حضرت از پدرش امام باقر(علیه‌السلام) و ايشان از پدرش علی بن الحسين(عليهما‌السلام) نقل كرده كه فرمود: «فاطمه دختر رسول خدا(صلی‌الله‌عليه‌وآله) شب از دنيا رفت؛ ابو بكر، عمر، عثمان، طلحه، زبير سعيد و بسياری از افراد كه مالك آنها را نام برده، حاضر شدند. ابو بكر به علی‌(عليه‌السلام) گفت: جلو بايست و بر فاطمه نماز بگزار. علی(عليه‌السلام) فرمود: نه به خدا ! از تو پيشی نمی‌گيرم در حالی كه تو جانشين رسول خدا(صلی‌الله‌عليه‌وآله) هستی. روای می‌گويد: ابوبكر بر بدن حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) نماز خواند و بر او چهار تكبير گفت و فاطمه(سلام‌الله‌علیها) را شبانه دفن كردند».
سپس مصنف كتاب گفته است: «اين رواياتی را كه من از مالك بن انس در موطأ بود، نوشتم و می‌‌دانم كه جز عبد الله بن محمد بن ربيعه كسی ديگر آن‌ها را روايت نكرده است».[1]

پاسخ اول: سند روايت ضعيف است چرا كه در سند آن «عبد الله بن محمد بن قدامی» وجود دارد که از نظر علمای رجال اهل سنت تضعيف شده است. برای اثبات اين مطلب سخنان علمای رجال را درباره ايشان نقل می‌كنيم:

1. شمس الدين ذهبی:
ذهبی از علمای بزرگ رجال اهل سنت، وی را يكي از ضعفاء ذكر كرده است: «عبد الله بن محمد بن ربيعه قدامی مصيصی، يكی از ضعفاست كه از مالك مصائبی نقل كرده است. يكی از ‌آنها روايت امام صادق(عليه‌السلام) از پدر و جدش است كه فرمود: فاطمه شبانه وفات يافت....»[2]

2. ابن حجر عسقلانی:
ابن حجر نيز در كتاب «الاصابه» بعد از نقل روايت، تصريح می‌كند كه اين روايت را برخی از روايان متروك از مالك نقل كرده و دارقطنی و ابن عدی روايت او را وهن دانسته‌اند.[3]
در تضعیف راوی این روایت به همین مقدار بسنده می‌کنیم که ثابت گشت این روایت جعلی و دروغین و ساختگی است.

پاسخ دوم: علاوه بر اینکه این حدیث از لحاظ سند در غایت ضعف قرار دارد از نظر دلالی نیز متعارض و مغایر با روايات صحيحی است که بر نماز گزاردن حضرت علی(علیه‌السلام) بر پیکر مطهر حضرت زهراء(علیهاالسلام) و نیز بی خبری ابوبکر از جریان وفات حضرت حکایت دارد. که این روایات صحیح به وفور در کتب معتبر اهل سنت نقل شده است که ما از باب اختصار به چند نمونه از آن روایات در این پست اشاره نمودیم.

محب الدين طبری بعد از نقل این روايت جعلی،‌ در كتاب «الرياض النضرة فی مناقب العشرة» اين‌گونه پاسخ می‌‌دهد: اين روايت با روايت صحيح ديگری كه تصريح می‌‌كند اميرالمومنین(عليه‌السلام) تا شش ماه با ابوبكر بيعت نكرده بود، منافات دارد، زيرا در اين صورت او چگونه اجازه می‌‌دهد كسی كه غاصب حق اوست، بر پيكر همسرش نماز بخواند.
طبری می‌نویسد: «اين روايت با آنچه در صحيح بخاری آمده مغاير است، زيرا در روايت صحيح آمده است كه [حضرت] علی(عليه السلام) تا زمانی كه [حضرت] فاطمه(سلام‌الله‌عليها) از دنيا نرفت، با ابو بكر بيعت نكرد. و طرح كردن اين مطلب با اين كه علی(عليه‌السلام) بيعت نكرده بود، در ظاهر و غالبا بعيد به نظر می‌رسد؛ هر چند جايز است كه بگوييم هنگامی كه ابوبكر و عمر خبر وفات [حضرت] فاطمه(علیهاالسلام) را شنيدند، حاضر شدند و پس از آن، [حضرت] علی(عليه‌السلام) با وی بعيت كرد».[4]

منظور طبری از روايت صحيح، اين روايت بخاری و مسلم است كه اميرمؤمنان(علیه‌السلام) تا بعد از شهادت حضرت زهرا(سلام‌الله‌عليها) با ابوبكر بيعت نكرده بود: «حضرت فاطمه[سلام‌الله‌عليها] بر ابوبكر غضب نمود و با وى قهر كرد و تا پايان عمر با او سخنى نگفت. و بعد از پيامبر(صلی‌الله‌عليه‌وآله) شش ماه بيشتر زندگی نكرد. وقتی حضرت فاطمه[سلام‌الله‌عليها] از دنيا رفت، شوهرش شبانه او را دفن كرد و ابوبكر را با خبر نساخت و خود بر او نماز خواند. تا حضرت فاطمه[سلام‌الله‌عليها] زنده بود، علی[عليه‌السلام] در ميان مردم احترام داشت؛ اما وقتی حضرت فاطمه‌[سلام‌الله‌عليها] از دنيا رفت، مردم از او روی گرداندند و اين جا بود كه خواستند حضرت علی[عليه‌السلام] با ابوبكر مصالحه و بيعت كند. علی[عليه‌السلام] در اين شش ماه كه حضرت فاطمه[سلام‌الله‌عليها] زنده بود، با ابوبكر بيعت نكرد».[5]

ابن حجر عسقلانی در شرح اين روايت می‌گوید: اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) بيش از شش ماه بيعت نكردند. او می‌نویسد: «هنگامی كه حضرت زهرا[سلام‌الله‌عليها] از دنيا رفتند، اميرمؤمنان(عليه‌السلام) برای بيعت نزد ابو بكر نرفت».[6]
لازم به ذكر است كه غضب حضرت فاطمه از ابوبکر و عمر فقط به خاطر غصب فدك نبوده بلكه به خاطر غصب خلافت و غصب فدك و غصب خمس خيبر و غصب وجوهات مدينه بوده است.

نتیجه: اینکه این روایت مالک بن انس از امام صادق(علیه‌السلام) علاوه بر آنکه از لحاظ سندی در غایت ضعف قرار دارد از نظر دلالت نیز در تعارض کامل با روایات صحیح و متواتری است که از نماز گزاردن حضرت علی(علیه‌السلام) بر پیکر مطهر حضرت فاطمه(علیهاالسلام) حکایت دارد. از این‌رو هرگز نمی‌شود به این روایت مالک بن انس استناد جست و گفت که ابوبکر بر پیکر مطهر حضرت نماز گزارده است.

________________________
پی‌نوشت:
[1]. «ثنا محمد بن هارون بن حسان البرقی بمصر ثنا محمد بن الوليد بن أبان ثنا محمد بن عبد الله القدامی كذا قال وإنما هو عبد الله بن محمد القدامی قال مالك بن أنس أخبرنا عن جعفر بن محمد عن أبيه عن جده قال: توفيت فاطمة بنت رسول الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) ليلا فجاء أبو بكر و عمر و عثمان و طلحة و الزبير و سعيد و جماعة كثير سماهم مالك فقال أبوبكر لعلی تقدم فصلّ عليها قال لا و الله لا تقدمت و أنت خليفة رسول الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) قال فتقدم أبوبكر فصلى عليها فكبر عليها أربعا و دفنها ليلا. قال الشيخ و هذه الأحاديث التی أمليتها عن مالك بن أنس فی الموطأ و لا أعلم رواها عن مالك غير عبد الله بن محمد بن ربيعة هذا». جرجانی، عبدالله بن عدی بن عبدالله بن محمد أبو أحمد(م365 هـ)، الكامل فی ضعفاء الرجال، تحقيق: يحيى مختار غزاوی، بیروت، دار الفكر، چاپ سوم، 1409 – 1988، ج4، ص258.
[2]. «4549 (4788) عبد الله بن محمد بن ربيعة بن القدامی المصيصی أحد الضعفاء أتى عن مالك بمصائب (منها) عن جعفر بن محمد عن أبيه عن جده قال: "توفيت فاطمة ليلا فجاء أبو بكر وعمر وجماعة كثيرة فقال أبو بكر لعلی تقدم فصل قال و الله لا تقدمت و أنت خليفة رسول الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) فتقدم أبو بكر وكبر أربعا"». ذهبی شافعی، شمس‌الدين ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان(م748هـ)، ميزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقيق: شيخ عل محمد معوض و شيخ عادل أحمد عبدالموجود، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اول، 1995م، ج4، ص180.
[3]. «و قد رَوَى بعض المتروكين عن مالك عن جعفر بن محمد عن أبيه نحوه و وهاه الدارقطنی و ابن عدی». عسقلانی شافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل(م852هـ)، الإصابة فی
[4]. «و هذا مغاير لما جاء فی الصحيح فإنه ورد فی الصحيح أن عليا لم يبايع أبابكر حتى ماتت فاطمة و طريان هذا مع عدم البيعة يبعد فی الظاهر و الغالب و إن جاز أن يكونوا لما سمعوا بموتها حضروها فاتفق ذلك ثم بايع بعده». طبری، ابوجعفر محب الدين أحمد بن عبدالله بن محمد(م694هـ)، الرياض النضرة فی مناقب العشرة، تحقيق: عيسی عبدالله محمد مانع الحميری، بیروت، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 1996م، ج2، ص96.
[5]. «حدثنا يحيى بن بُكَيْرٍ حدثنا اللَّيْثُ عن عُقَيْلٍ عن بن شِهَابٍ عن عُرْوَةَ عن عَائِشَةَ أَنَّ فَاطِمَةَ عليها السَّلَام بِنْتَ النبی(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) أَرْسَلَتْ إلى أبی بَكْرٍ تَسْأَلُهُ مِيرَاثَهَا.... فَوَجَدَتْ فَاطِمَةُ على أبی بَكْرٍ فی ذلك فَهَجَرَتْهُ فلم تُكَلِّمْهُ حتى تُوُفِّيَتْ وَ عَاشَتْ بَعْدَ النبی(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) سِتَّةَ أَشْهُرٍ فلما تُوُفِّيَتْ دَفَنَهَا زَوْجُهَا عَلِيٌّ لَيْلًا ول م يُؤْذِنْ بها أَبَا بَكْرٍ وَ صَلَّى عليها و كان لِعَلِيٍّ من الناس وَجْهٌ حَيَاةَ فَاطِمَةَ فلما تُوُفِّيَتْ اسْتَنْكَرَ عَلِيٌّ وُجُوهَ الناس فَالْتَمَسَ مُصَالَحَةَ أبی بَكْرٍ وَ مُبَايَعَتَهُ و لم يَكُنْ يُبَايِعُ تِلْكَ الْأَشْهُرَ». بخاری جعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعيل(م256هـ)، صحيح بخاری، تحقيق: د. مصطفی ديب البغا، بیروت، دار ابن كثير، چاپ سوم، 1407 – 1987، ج4، ص1549، ح3998.
اين روايت در صحيح مسلم ج3 ، ص1380، ح1759 نيز آمده است.
[6]. «فلما ماتت و استمر على عدم الحضور عند أبی بكر». فتح الباری، أحمد بن علی بن حجر أبوالفضل عسقلانی شافعی(م852ه)، تحقيق : محب الدين الخطيب، بیروت، دار المعرفة، ج7، ص494.
برای تحقیق بیشتر در این زمینه به سایت حضرت ولی عصر مراجعه بفرمایید.