قبر را دریابیم!

انسان عاقل برای هر نیاز خود برنامه‌ریزی می‌کند. اصل وجود مرگ از مسلّمات در بین تمام بشر است. وقتی می‌میریم بدن ما را در قبر وارد می‌کنند و از اینجاست که داستان جدید در دنیای جدید آغاز می‌شود. داستان گذران روح و جسم در خانه‌ای غریب!

اولین لحظات در اوّلین منزل
پیامبر گرامی اسلام در روایتی زیبا می‌فرمایند:« إنّ القَبرَ أوَّلُ مَنازِلِ الآخِرَةِ ، فإن نَجا مِنهُ فما بَعدَهُ أيسَرُ مِنهُ ، وإنْ لم يَنجُ مِنهُ فما بَعدَهُ لَيسَ أقلَّ مِنهُ [1] قبرْ نخستين منزل آخرت است. اگر كسى از آن به سلامت گذر کرد، منازل بعد آن آسان‌تر است و اگر به سلامت گذر نکرد، دشوارى منازل بعدى كمتر از آن نيست». نحوه شروع هر کاری خبر از چگونگی ادامه آن دارد. سالی که نکوست از بهارش پیداست. از نکاتی که در این باره لازم به یادآوری است دانستن این مطلب است که خانه قبر، اوّل راه است و این راه طولانی و پر پیچ و خم؛ مسیری است که باید به وسیله دنیای الآن ما طی شود یعنی اگر برای این مسیر قبل از قرار گرفتن در آن آمادگی لازم را پیدا نکرده باشیم قطعا با مشکلات و سختی‌های زیادی روبرو خواهیم شد. نکته دیگر این‌که؛ کسی که خودش را برای قبر آماده کرده باشد قطعا در ادامه مسیر نیز راه بر او هموار خواهد بود. پس چگونگی شرایط انسان در قبر، ملاک و معیار آسودگی یا سختی در این مسیر خواهد بود. یکی از خصوصیّات قبر، تنهایی انسان است که باید درمان شود به همین جهت در ادامه، از تنهایی قبر و راه درمان آن سخن می‌گوییم.

خانه تنهایی
از پیامبر گرامی اسلام حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله روایتی زیبا در مورد قبر وارد شده است که ایشان می‌فرمایند:« اَلْقَبْرُ یُنَادِی فِی کُلِّ یَوْمٍ بِخَمْسِ کَلِمَاتٍ، اَنَا بَیْتُ الْوَحْدَه فَاحْمِلُوا اِلَیَّ اَنِیساً، وَ أَنَا بَیْتُ الظَّلَمَه فَاحْمِلُوا اِلَیَّ سِرَاجاً اَنَا بَیْتُ التُّرَابِ فَاحْمِلُوا اِلَیَّ فِرَاشاً، اَنَا بَیْتَ الْفَقْرِ فَاحْمِلُوا اِلَیَّ کَنْزاً، وَ اَنَا بَیْتُ الْحَیَّاتِ فَاحْمِلُوا اِلَیَّ تَرْیَاقاً، وَ اَمَّا الْاَنِیسُ فَتِلَاوَه الْقُرْآنِ، اَمَّا السِّرَاجُ فَصَلَوه اللَّیْلِ وَ اَمَّا الْفِرَاشُ فَعَمَلُ الصَّالِحِ وَ اَمَّا الْکَنْزُ فَلَا اِلَهَ اِلَّا الله وَ اَمَّا التَّرْیَاقُ فَالصَّدَقَه [2] قبر هر روز با پنج جمله، ندا می دهد: من خانه تنهایی هستم، پس انیس و هم‌رازی به سوی من بیاورید. من خانه تاریکی هستم، پس به سوی من چراغ همراه آورید. من خانه خاکی هستم پس فرش همراه داشته باشید، من خانه فقر و نداری هستم، پس (سرمایه و) گنج همراه بیاورید و من خانة مارها هستم پس پادزهر با خود حمل کنید؛ امّا همراز، تلاوت قرآن می باشد، امّا چراغ (قبر) پس نماز شب است،و اما فرش، پس عمل نیک، و گنج (عالم قبر) (کلمه توحید و گفتن) لا اِله اِلّا الله است، و پادزهر آن، صدقه است». در رابطه با این حدیث نکات ارزنده و مهمّی قابل برداشت و البتّه تحقیق است. اولین مسأله، تنهایی در قبر است. تنهایی در عالم قبر نشان از عدم انس روح با صاحب روح است. صاحب اساس انسان یعنی روح او، کسی نیست جز خداوند متعال. هر آن‌چه که انسان را از یاد خدا دور می‌کرده است و از جمله، تمام لحظاتی که در آن گناه انجام شده است باعث و بانی این تنهایی در قبر هستند. عدم اُنس انسان با خداوند متعال باعث محرومیّت روح انسان از مونس و هم‌کلام و در نتیجه احساس تنهایی او در قبر می‌شود.

انس با خدا در دنیا
بی شک انس با قرآن کریم به عنوان کلام خداوند باری‌تعالی از مهم‌ترین مصادیق انس با اوست. تلاوت قرآن یعنی خواندن و شنیدن نامه دوست. نامه‌ای که همزبان انسان در قبر نیز خواهد بود. با قرآن رفیق شویم. امام سجاد علیه السلام سرور و زینت عبادت‌پیشگان فرمودند:« لَوْ مَاتَ مَنْ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لَمَا اسْتَوْحَشْتُ بَعْدَ أَنْ یَکُونَ الْقُرْآنُ مَعِی وَ کَانَ (ع) إِذَا قَرَأَ مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ یُکَرِّرُهَا حَتَّى کَادَ أَنْ یَمُوت [3] اگر همه مردم از مشرق تا مغرب بمیرند تا زمانی که قرآن با من باشد، از تنهائى نمی‌ترسم» « و آن حضرت شیوه‌‏اش این بود که هر گاه "مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ" را می خواند آن قدر آن را تکرار می کرد که نزدیک بود بمیرد».[4] پشتوانه هر کلامی قدر و ابهّت و قدرت صاحب آن است به همین جهت انس با قرآن اطمینان و آرامش خاطری به انسان می‌دهد که باعث می‌شود از هیچ چیز نهراسد و خود را تنها نبیند.

شیطان سارق یاد خدا
فریفته شدن به وسوسه‌ها و روش‌های بسیار متنوّع شیطان در لحظه گناه مانع از انس با یاد خدا می‌شود. جوانی، به عنوان مهم‌ترین بخش از زندگی انسان، بیشترین مرحله تلاش شیطان در آلوده کردن انسان به گناه است. قرآن کریم می‌فرماید:« ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْديهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ‏ وَ لا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شاكِرين‏ [اعراف/17] سپس از پيش رو و از پشت سر، و از طرف راست و از طرف چپ آن‌ها، به سراغشان مى‏‌روم؛ و بيشتر آن‌ها را شكرگزار نخواهى يافت!» جوان به مثابه چشمه جوشانی از طلب معبود است که شیطان سعی در کج کردن راه او به بیراهه دارد لذا از چهار طرف سعی بر انحراف او دارد. مثلا جوان به دنبال زیبایی است امّا شیطان با انحراف این خواست درونی به سمت مادیّات و زرق و برق دنیا، او را به جای رسیدن به کرانه بی‌انتهای زیبایی خالق، به لجنزار گناه و شهوت‌پرستی می‌کشاند. انس با کلام خدا، دعا و مناجات و مداومت بر ذکر چنان رشته محکمی از انس در دل جوان ایجاد می‌کند که هیچ وسوسه و فریبی قدرت جداکردن این رشته محبّت نیست.

نتیجه این‌که؛ تنهایی قبر تجسم تنهایی روح در دنیاست. روح تنها روحی است که از وقتی که در کالبد جسم جنینی‌اش قرار گرفت از صاحب خود یعنی خالق سبحان بی‌خبر مانده و با لطافت بال‌های معنویّت قرآن نوازش داده نشده است. قرآن را تنها نگزاریم؛ چون تنها خواهیم ماند!

پی‌نوشت
[1] بحار الأنوار 6/242/64
[2] مجموعه ورّام، ابی الحسین ورام، ص200
[3] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 602
[4] همان