«نفی تجاوزگری» اصلی اساسی در اسلام

اسلام دین اعتدال و حق است و بر همین اساس، بخش‌های سه‌گانۀ آن(عقائد، احکام و اخلاق) بر پایه‌ی حقیقت و عدالت بنا نهاده شده‌اند. برخلاف سایر ادیان که یا طریق افراط و زیاده‌روی را در پیش گرفته‌اند یا گرفتار تفریط و کم‌کاری شده‌اند. در نوشتار حاضر قصد داریم به یکی از اصول حاکم بر قوانین اسلامی بپردازیم و از این طریق به تهمت‌های ناجوانمردانه دشمنان اسلام به این آیین وحیانی، پاسخ دهیم.

در دو آیه از آیات قرآن کریم عبارت «لا تعتدوا» به معنای «نهی از تجاوزگری» بیان گردیده است. یک مورد در آیه قتال است که فرموده: «وَ قاتِلُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلُونَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدين‏ [بقره/190] و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى‏‌جنگند، نبرد كنيد! و از حدّ تجاوز نكنيد، كه خدا تعدّى‏‌كنندگان را دوست ندارد!». مورد دیگر در مورد حرام کردن حلال‌هاست که می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدين‏ [مائده/87] اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد! چيزهاى پاكيزه را كه خداوند براى شما حلال كرده است، حرام نكنيد! و از حدّ، تجاوز نکنید! زيرا خداوند متجاوزان را دوست ندارد.» بنابر این، تجاوزگری مورد نهی قرآن است و تجاوزگران، مبغوض و مورد خشم خداوند هستند.[1]

چند نکته از این آیات قابل برداشت است:
1. بر اساس قواعد بلاغی، عدم ذکر متعلّق نهی[2] نشان می‌دهد، هرگونه تجاوز از حق، مورد نهی است؛ چه درباره اشخاص باشد يا نحوه قتل دشمن يا قوانين جنگ. تجاوز به اشخاص مورد نهی قرآن است. آن‌جایی که دستور می‌دهد: «با كافرانی كه سر ستيزه‌جويی ندارند و مايل‌اند با شما زندگی مسالمت آميزی داشته باشند، نجنگید، بلكه با عدالت رفتار كنيد كه خدا عدالت‌پيشگان را دوست دارد».[3]

2. قتال و دفاع نظامی علیه دشمنان، یک حق مسلم انسانی است و مادامی که از اصول و چهارچوب‌های آن فراتر نرود، مصداق تجاوزگری نخواهد بود. «جهاد و قتال» در فرهنگ اسلامی، دارای قوانین و مقررات خاصی است که به عنوان یک کتاب مستقل در علم فقه مورد بحث قرار گرفته و در قرآن و روایات معصومین(علیهم‌السلام) به صورت دقیق بیان گردیده است. تجاوز از این قوانین و مقررات مصداق «تجاوزگری و اعتداء» است که در قرآن کریم از آن نهی صورت گرفته.

به عنوان مثال: 
1. پیامبر اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «از مُثله و تکه تکه کردن بپرهیزید و هر چند سگ هار باشد!» [4] یعنی در نحوه قتل شخص واجب القتل هم نباید تجاوزگری کرد.
2. كشتن اسير در اسلام ممنوع، و ارتكاب آن تجاوز از قوانین جنگی است، مگر در مواردی خاص كه قانون آن‏‌را معين كرده باشد.
3. جنگیدن پیش از دعوت کفّار به حق و اتمام حجت، ممنوع است.[5]
4. در صورت ضعف سپاه اسلام، شروع کردن به جنگ ممنوع است. هم‌چنین آغاز جنگ بدون اذن امام معصوم[6] تجاوزگری است.
5. جنگ با كسانی كه سلاح را بر زمين می‌گذارند و نيز با مجروحان و ناتوانان از نبرد، ممنوع است.
6. از بين بردن باغستان‌ها، گياهان و زراعت و زهرآلود كردن آب‌های آشاميدنی دشمن(جنگ شيميايی و ميكربی) و... ممنوع است.[7]

این‌ها تنها بخشی از موارد تجاوزگری ممنوع در شریعت اسلام است. در روایت مشهور نبوی[8] و نامه 14 نهج البلاغه[9] به برخی از مقررات جنگی اشاره شده است.

این اصل جامع قرآنی و اسلامی، معیار بسیار مناسبی برای سنجش صحت ادعای افرادی است که به نام اسلام شمشیر می‌زدند و به نام اسلام اسلحه در دست می‌گیرند! کمترین تخطی از احکام اسلامی مصداق تجاوزگری است که در لسان قرآن کریم مورد نهی قرار گرفته است. البته نهی از تجاوزگری به معنای نفی حق دفاع و قتال در راه خدا نیست. اما این دفاع و قتال، دارای برنامه‌ای دقیق همراه با بایدها و نبایدهای بسیاری است که در سیره پیامبر اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) که معیار اسلام ناب بوده‌اند، مشهود است. 

جهاد و قتال در اسلام با هدف اقامه دین و اعتلای کلمه توحید صورت می‌گیرد[10] جنگی که برای زراندوزی و کشورگشایی عده‌ای غاصبِ خلافت[11]، به راه افتاده باشد، «جهاد فی سبیل الله» نبوده و نتیجه‌ای جز تباهی و تجاوزگری نخواهد داشت. البته در فتوحات صدر اسلام، امیرالمؤمنین با اقداماتی که انجام دادند، زهرِ اعمال غاصبانه دنیاطلبان را گرفتند. در غیر این صورت، ندای اسلام به مردمان مظلوم مورد تجاوز دنیاطلبان نمی‌رسید و هرگز دل‌های آنان به نور ایمان محمّدی(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) روشن نمی‌شد. کاری که اصحاب خاصّ حضرت و برخی از امام‌زادگان در دوره‌های بعد انجام دادند، هدایت جریانی بود که دنیاطلبان برای اهداف شوم خود، به‌راه انداخته بودند. 

کوتاه سخن اینکه: هرگز تجاوزگری باعث اسلام آوردن ملل دیگر نبوده و نخواهد بود و اگر می‌بینیم آیین الهی اسلام در دل‌های میلیون‌ها انسان تا این حدّ نفوذ کرده که حاضرند برای حفظ آن از جان خود مایه بگذارند، یقیناً نتیجه تبلیغ صحیح عدّه‌ای انسان الهی بوده است که با مجاهدت‌های خود توانستند نقشه‌های شیاطین را نقش برآب کنند.

---------------------------------------------------------
پی‌نوشت
[1]. تفسیر تسنيم، جلد 9 -  صفحه 579.
[2]. یعنی گوینده عمداً مشخّص نکرده که از چه نوع حقّی تجاوز نکنید و غرض او تعمیم نهی از تجاوزگری به تمامی اشکال و موارد آن بوده است.
[3]. سوره ممتحنه، آيه 8 با مقداری تغییر در ترجمه آیه.
[4]. نهج البلاغه، نامه 47.
[5]. نهج البلاغه، نامه 14، بند 1.
[6]. به اعتقاد برخی فقها، ولیّ فقیه می‌تواند فرمان جهاد ابتدایی صادر کند.
[7]. شیخ حسن نجفی، جواهر الكلام، ج21، ص66 ـ 82.
[8]. الدر المنثور، ج1، ص493:«انطلقوا بسم الله و في سبيل الله تقاتلون أعداء الله؛ لا تقتلوا شيخاً فانياً و لا طفلاً صغيراً و لا إمرأة و لا تغلوا».
[9]. ایشان پيش از نبرد صفين، خطاب به لشكريانش برخي از مقررات انساني و اسلامي جنگ را چنين يادآور شدند: شما شروع كننده جنگ نباشيد كه اين خودش حجتي افزون بر حجت حقانيت (ديگر) شماست. دشمنِ فراري را نكشيد و ناتوانان را ضربت نزنيد و بر مجروحان نتازيد و احساسات زنان را با آزردن، تهييج نكنيد، هرچند به شما بد بگويند و فرماندهانتان را دشنام دهند: «لاتقاتلوهم حتّي يبدوُوكم؛ فإنّكم بحمد الله علي حُجّةٍ و ترككم إيّاهم حتّي يبدؤوكم حجّة أُخري لكم عليهم؛ فإذا كانت الهزيمة بإذن الله فلا تقتلوا مدبراً و لا تصيبوا معوراً و لاتُجهزوا علي‏جريحٍ و لاتهيجوا النّساء بأذًي وإن شتمن أعراضكم و سببن أُمراءكم».نهج البلاغه، نامه 14، بند 1.
[10]. از آیه 74 سوره نساء و امثال آن دانسته می‌شود که قرآن کریم پیش از آنکه بگوید با چه کسی بجنگید، می‌گوید: چرا و با چه هدفی بجنگید و به چه منظور دفاع کنید؟
[11]. فتوحات دوره خلفا؛ انگیزه‏ها و پیامدها - یوسف غلامی.