چکیده: از جمله افرادی که به مسجد قدم می‌گذارند و در عین حال دارای ظرافت، و شکنندگی خاص روحی هستند، کودکان هستند که مشارکت آن عزیزان در مساجد و نحوه برخورد بزرگترها، در تربیت دینی آنان موثر است.
یکی از مهم ترین و مقدس ترین مراکز معنوی و مذهبی که در عین بی آلایشی و بی پیرایه بودن از ظواهر مادّی آن چنانی، فضایی آکنده از قداست و طهارت دارد و در ترقی و تعالی اخلاق دینی افراد جامعه در دو حوزه فردی و اجتماعی نقش اساسی ایفا می‌کند، مسجد است.
از جمله افرادی که به این خانه خدا قدم می‌گذارند و در عین حال دارای ظرافت، حساسیت و شکنندگی خاص روحی هستند، کودکان می‌باشند که مشارکت آن عزیزان در مساجد و نحوه برخورد بزرگترها، خصوصا متولیان و هیئت امناء، در تربیت دینی آنان، بسیار موثر خواهد بود؛ که گاها با اندکی شیطنتی، شاهد برخورد تند، زننده و پرخاش از سوی مسن‌ترها می‌باشیم و همین امر چه بسا موجب زدگی و طرد این نهال‌های با طراوت از مسجد خواهد گشت. البته چنین اشخاصی بعضا، برای توجیه برخورد تند خود با کودکان حاضر در مسجد به این حدیث نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) استدلال می‌کنند: «جَنِّبُوا مَسَاجِدَكُمْ صِبْيَانَكُمْ وَ مَجَانِينَكُم [1] از مساجدتان ديوانگان و كودكان خود را دور نگه داريد».
در حالی‌که باید دانست:
اولا: اين حديث شريف، منصرف به کودکانی است که بر اثر کثرت شيطنت و شلوغ كاری غیر متعارف، موجبات بی نظمی و سلب آسایش دیگران را فراهم می آورند و یا سبب آلوده کردن مسجد می‌گردند. به تعبیر فقیه بزرگوار شهيد ثانی (رحمة الله علیه) :«مراد كودكاني است كه به طهارت آنان اعتمادي نيست يا اين‌كه خوب و بد را تشخيص نمي‌دهند اما بچه مميزی كه طهارت او مورد وثوق است و خودش نيز بر نمازها مواظبت می‌نمايد، كراهتی بر آن متوجه نيست بلكه سزاوار است او را به آمدن مسجد تمرين داد هم چنان‌كه لازم است برای نماز تمرين و عادت داده شود».[2]
ثانیا: رواياتی وجود دارد که بر حضور كودكان شيرخوار و خردسال در مسجد دلالت می كند:
الف: «صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، بِالنَّاسِ الظُّهْرَ فَخَفَّفَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْنِ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ لَهُ النَّاسُ هَلْ حَدَثَ فِي الصَّلَاةِ حَدَثٌ قَالَ وَ مَا ذَاكَ قَالُوا خَفَّفْتَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْنِ فَقَالَ لَهُمْ أَمَا سَمِعْتُمْ صُرَاخَ الصَّبِيِّ [2] روزي رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با مردم نماز می‌گزاردند كه دو ركعت آخر را سبك‌تر كردند. پس از اتمام نماز، مردم گفتند: يا رسول الله، متوجه سبك كردن نماز شديم آيا اتفاقی در نماز روی داد، فرمودند: چطور مگر؟ گفتند: دو ركعت آخر را سبك برگزار كرديد. فرمودند: آيا صدای گريه بچه را نشنيديد؟».
ب: درحديث ديگری ضمن دلالت برحضور كودكان در مساجد، از چگونگي شركت آنان در صفوف جماعت، سوال شد که امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «لَا تُؤَخِّرُوهُمْ عَنِ الصَّلَاةِ الْمَكْتُوبَةِ وَ فَرِّقُوا بَيْنَهُم [3] آنان را در آخر صف‌های جماعت با هم نگذاريد، بلكه جداگانه در بين بزرگسالان پراكنده سازيد».
ج: شبی پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، نماز عشاء می‌خواندند و سجده‌‌ای طولانی به جا آورند؛ پس از پايان نماز، علت را از ايشان پرسيدند، حضرت فرمودند: پسرم حسن بر پشتم سوار بود، و ناراحت بودم كه پياده‌اش كنم.[4]
این نوع روایات نشان می‌‌دهد، هیچ منعی از حضور بچه‌ها در مساجد نیست، لذا به جای نهیب زدن و سرزنش کردن، مشوق آنان در نحوه حضورشان در مسجد باشیم و حتی جای دارد به جای پاک کردن صورت مسأله، با مهیا کردن مکانی به عنوان مهد کودک در یکی از اتاق‌های هم جوار مسجد و مشغول کردن این عزیران، مسأله شیطنت آنان را نیز حل کرد و با این کار هم آنان را با فضای مسجد آشنا کرد و هم شیطنت آنان را مهار کرد که «اگر بچه به مسجد نرود، اگر در جمع نباشد نماز خواندن جمع را نبيند به اين كار تشويق نمی شود. چون اصلاً حضور در جمع مشوق انسان است. آدم بزرگ هم وقتي خودش را در جمع اهل عبادت می بيند روح عبادت بيشتری پيدا مي كند؛ بچه كه ديگر بيشتر تحت تأثير است... بايد با بچه های خودمان، برنامه مسجد رفتن داشته باشيم، تا بچه ها با مساجد و معابد آشنا بشوند. ما خودمان ازبچگی با مساجد و معابد آشنا بوديم در اين اوضاع و احوال امروز چقدر به مسجد می رويم كه بچه های ما كه هفت ساله شده اند به دبستان و بعد به دبيرستان و بعد به دانشگاه رفته اند ولی اصلاً پايشان به مساجد نرسيده است بروند؟ خوب اين‌ها قهراً از مساجد فراری می شوند». [5]
بنابراین به جای دافعه داشتن و جبهه گرفتن در مقابل حضور کودکان، با جاذبه داشتن و مهیا کردن فضایی جذاب، مشوق شرکتشان در خانه خدا، یعنی مسجد باشیم.
پی‌نوشت:
[1]. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، ج5، ص 334، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ: قم، 1409 ق.
[2]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافی (ط- الإسلامية)، ج6، ص48، ناشر: دار الكتب الإسلامية، چاپ تهران، 1497ق.
[3]. همان، ج3، ص409.
[4]. شريف قرشي ، باقر ، زندگاني حسن بن علی (علیه السلام)، ج1، ص68، ترجمه فخرالدين حجازي ، چاپ دوم .
[5]. مجموعه آثار شهید مطهری، آزادی معنوی، ج23، صص 529، 530.