- خطبه غدیر، خطبه‌ای طولانی با نکته‌های بسیاری است که غالباً مسلمانان و حتی شیعیان از آن غافل‌اند. شاید کمتر کسی بداند که نام امام مهدی (عج) در خطبه غدیر آمده و حتی ویژگی‌های حکومت ایشان ذکر شده است.
پس از پایان اعمال حج در سال دهم هجری قمری، کاروان پیامبر اکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) در ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسید؛ برکه‌‌ای در ۴ کیلومتری جحفه[۱]. جبرئیل نازل شد و آیه تبلیغ را بر پیامبر خواند: يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ [مائده/۶۷] ای پیامبر! آن چه را از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شد، ابلاغ کن و اگر چنین نکنی، پیامش را نرسانده‌ای و خدا تو را از گزند مردم نگاه می‌دارد. خداوند کافران را هدایت نمی‌کند.
جبرئیل دستور الهی را مبنی بر معرفی علیبنابیطالب (علیهالسلام) به عنوان جانشین و ولیّ مؤمنان همراه آیه تبلیغ بیان کرد، پس از نزول این آیه بود که پیامبر دستور توقف کاروان را صادر کردند و فرمودند: آنانی که پیشاپیش حرکت می‌کنند، به محل غدیر بازگردند و کسانی که عقب مانده‌اند، به کاروان در غدیر خم، ملحق شوند.[۲] پس از نماز ظهر پیامبر خطبه مفصلی خواندند و در آن امام علی (علیهالسلام) را به عنوان ولی و سرپرست مؤمنان پس از خویش معرفی کرده و از تمام حاضران برای حضرت علی بیعت گرفتند. مردم نیز به امیرالمؤمنین (علیهالسلام) تهنیت گفتند. از جمله کسانی که پیشاپیش سایر صحابه، به امام علی(علیه السلام) تهنیت گفتند، ابوبکر و عمر بودند. عمر پیوسته خطاب به امیرمؤمنان می‌گفت: بر تو گوارا باد! ای پسر ابوطالب!، تو مولای من و مولای هر مرد و زن با ایمان گشتی.[۳]
اینها مطالبی است که تقریباً همگی از آن اطلاع دارند و به آن بارها و بارها پرداخته شده است. اما این بار می‌خواهیم به بخش‌های پایانی خطبه غدیر بپردازیم. بخش‌هایی که حضرت رسول اکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) در آن به بحث منجی آخرالزمان، آخرین امام، حضرت ولیّ‌عصر، امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) پرداختند.
ویژگی‌های امام مهدی (عج) و حکومت ایشان
پیامبراکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) پس از طرح پیوستگی نظام نبوت و امامت و معرفی امام علی به عنوان اولین جانشین خویش فرمودند: مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّي نَبِيٌ وَ عَلِيٌّ وَصِيِّي أَلَا إِنَّ خَاتِمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّا الْقَائِمُ الْمَهْدِي[۴] ای گروه مردم، همانا من نبی ام و علی جانشین من است. آگاه باشید! او آخرین امامان از ما، القائم المهدی است.
در ادامه خطبه پیامبراکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) بیش از ۲۰ ویژگی اساسی و مهم از ویژگی‌های امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) و حکومت ایشان را برمی‌شمارند و می‌فرمایند:
أَلَا إِنَّهُ الظَّاهِرُ عَلَى الدِّينِ أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِينَ أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ كُلِّ قَبِيلَةٍ مِنَ الشِّرْكِ أَلَا إِنَّهُ مُدْرِكٌ بِكُلِّ ثَارٍ لِأَوْلِيَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَا إِنَّهُ النَّاصِرُ لِدِينِ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ الْغَرَّافُ مِنْ بَحْرٍ عَمِيقٍ أَلَا إِنَّهُ يَسِمُ كُلَّ ذِي فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ كُلَّ ذِي جَهْلٍ بِجَهْلِهِ أَلَا إِنَّهُ خِيَرَةُ اللَّهِ وَ مُخْتَارُهُ أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ كُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِيطُ بِكُلِّ فَهْمٍ أَلَا إِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ تَعَالَى وَ المشبه [الْمُشَيِّدُ] لِأَمْرِ إِيمَانِهِ أَلَا إِنَّهُ الرَّشِيدُ أَلَا إِنَّهُ الْمُفَوَّضُ إِلَيْهِ أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِي حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لَا حَقَّ مَعَهُ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ أَلَا إِنَّهُ لَا غَالِبَ لَهُ وَ لَا مَنْصُورَ عَلَيْهِ أَلَا إِنَّهُ وَلِيُّ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ حَكَمُهُ فِي خَلْقِهِ وَ أَمِينُهُ فِي سِرِّهِ وَ عَلَانِيَتِه
آگاه باشید! او بر قاطبه ادیان پیروز خواهد شد.
آگاه باشید! او از ستمکاران انتقام خواهد گرفت.
آگاه باشید! او تمامی دژها را فتح نموده و ویران خواهد ساخت.
آگاه باشید! او تمامی طوایف و قبائل شرک را درهم خواهد کوبیده و نابود خواهد ساخت.
آگاه باشید! او انتقام خون دوستان خدا را باز خواهد ستاند.
آگاه باشید! او یار و یاور دین خدای بزرگ است.
آگاه باشید! او کشتیبانی کار آزموده در دریائی عمیق است.
آگاه باشید! او فاضلان را به فضلشان و جاهلان را به جهلشان می شناسد و می شناساند.
آگاه باشید! او برگزیده خدا و منتخب اوست.
آگاه باشید! او وارث تمامی دانش‌هاست و به همه علوم تسلط و احاطه دارد.
آگاه باشید! او از خدایش برای شما گزارش می نماید و شما را به چگونگی ایمان به خدا آگاه می‌کند.
آگاه باشید! او راست کار، درست کردار، استوار و پا برجاست.
آگاه باشید! که امور خلقت و خلایق (از سوی خدا) به او واگذار شده است.
آگاه باشید! که تمامی پیامبران گذشته به آمدن او نوید داده‌اند.
آگاه باشید! که آن حضرت آخرین حجّت الهی است و پس از او دیگر حجتی نخواهد آمد، حق با او و نور نزد اوست.
آگاه باشید! کسی را توان پیروزی بر او نیست.
آگاه باشید! او ولیّ خدا در زمین است و داور دادار در میان آفریده های اوست، و امین خدای متعال در پنهان و پیدای اوست.
در این تعابیر پیامبراکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) با بیان برخی از ویژگی‌های حضرت مهدی (علیهالسلام) و حکومت ایشان، خطوط اصلی و نهایی اسلام را روشن کردند. اسلامی که به بیان قرآنی باید بر تمام ادیان پیروز شود: هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ [توبه/۳۳، فتح/۲۸، صف/۹] او كسى است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند.
انتظار و شوقی عمومی
بنابراین انتظار چنان حکومت و دولتی از عصر عید غدیر و پس از خطبه رسول اکرم بین تمامی مسلمانان شروع و عمومی شد. و مورد اشتیاق همگان قرار گرفت. امام علی (علیهالسلام) در شوق حکومت مهدوی فرمودند: يَا شَوْقَاهْ إِلَى رُؤْيَتِهِمْ فِي حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِمْ وَ سَيَجْمَعُنَا اللَّهُ وَ إِيَّاهُمْ فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِم[۵] چقدر مشتاق دیدار آنها هستم در آن زمان که در ظهور دولتشان به سر می برند و خداوند ما و آنها را در بهشت برین گرد هم آورد و پدران پاکشان و همسران و فرزندانشان را.
این شور و شوق سال‌ها در پیکره اسلامی بود و در مورد ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه) و دولت ایشان از ائمه (علیهم‌السلام) سؤال می‌شد. مثلاً محمدبن‌مسلم از امام باقر (علیهالسلام) درباره آیه وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ [انفال/۳۹] و با آنان بجنگيد تا فتنه اى بر جاى نماند و دين يكسره از آن خدا گردد پس اگر [از كفر] بازايستند قطعا خدا به آنچه انجام مى دهند بيناست؛ پرسید. امام در جواب او فرمودند: تأویل این آیه هنوز نیامده است. همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به خاطر نیاز خود و نیاز یارانش به آن ها اجازه داد. اگر تاویل این آیه بیاید از آنان پذیرفته نمی شود و آن ها کشته می شوند تا خداوند یگانه پرستیده شود و تا این که اصلاً شرک وجود نداشته باشد.[۶]
وظیفه ما
امروز وظیفه ماست که بند بند این خطبه نورانی را همگانی کنیم تا با روشن شدن مفاد خطبه غدیر ضمن معرفت افزایی، شاهد وحدت در محور خطبه غدیر باشیم. خطبه‌ای که رسول اکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) در آن تا روز واپسین دنیا را ترسیم کرده تا امتش پس از وی گمراه نشوند!
پی‌نوشت
[۱] . ابن منظور، لسان العرب، ریشه غدر، ذیل کلمه الغدیر.
[۲] . نسائی، سنن الکبری، تحقیق عبدالغفار سلیمان، دارالکتب العلمیه، بیروت، ص۲۵.
[۳] . احمد حنبل، مسند احمد بن حنبل،دار احیاء التراث العربی، بیروت. ج ۴، ص۲۸۱
[۴] . ابن‌فتال نیشابوری، روضه‌الواعظین، ج۱، ص۹۷.
[۵] . شیخ کلینی، الكافي (ط - الإسلامية)، ج۱، ص۳۳۵
[۶] . رک: همان، ج۸، ص۲۰۱
نظرات
سلام خدا قوت.. این که گفتید (ویژگی‌های امام مهدی (عج) و حکومت ایشان) در خطبه غدیر ..میشه لطفا آدرس هم بدید؟ چون من نگاه کردم منبعی برایش ذکر نکردید. با تشکر