حدیث غدیر، ولایت یا محبت؟

مقدمه
پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله در طول دوران رسالت، پیوسته به موضوع جانشینی بعد از خود اشاره كرده و به صورت مكرر آن را امری مربوط به خدا دانسته است.
صرف نظر از كتب تفسیر و تاریخ و حدیث شیعه كه بر انتصابی بودن امام از سوی خداوند تصریح و تاكید دارند، این مطلب را می‌توان به روشنی از كتب اهل سنت نیز اثبات نمود.
طبری می‌نویسد: پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله پس از گذشت 3 سال از آغاز بعثت، از سوی خداوند مامور شد كه دعوت خویش را آشكار سازد، و آیه «و انذر عشیرتك الاقربین» (1) در این مورد نازل شد. پیامبر، سران بنی هاشم را جمع كرد و فرمود: «من خیر دنیا و آخرت را برای شما آورده‌ام. خداوند به من امر كرده است كه شما را به آن دعوت كنم. كدام یك از شما مرا در نشر این آیین یاری می‌كند تا برادر و وصی و جانشین من در میان شما باشد؟» حضرت سه مرتبه این سخن را تكرار نمود و در هر بار تنها علی علیه السلام آمادگی خود را اعلان كرد. در این موقع پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «ان هذا اخی و وصیی و خلیفتی فیكم؛ (2) او برادر و وصی و جانشین من در میان شماست.»
طبری در جای دیگری از تاریخش نقل می‌كند: وقتی آن حضرت برای تبلیغ اسلام با سران قبیله بنی عامر تماس گرفت، یكی از آنان حمایت خود را از وی اعلام نمود و افزود: هرگاه خداوند تو را بر مخالفان پیروز ساخت، آیا موضوع زمامداری مسلمانان پس از شما به ما واگذار می‌گردد؟ پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «الامر الی الله، یضعه حیث یشاء؛ موضوع خلافت، مربوط به خدا است [و از اختیار من بیرون است] ، خدا هر فردی را انتخاب كند، امامت به او محول می‌گردد.» (3)
پیامبر اسلام با این گونه سخنان صریح و بسیار روشن خود زمینه سازی نموده و اذهان را آماده می‌كرد تا آخرین پیام الهی را درباره رهبری امت اسلامی كه سرنوشت اسلام و مسلمین را رقم خواهد زد ابلاغ نماید و پیوسته به مساله مهم ولایت و رهبری بعد از خود اشاره نموده و علی علیه السلام را به عنوان بهترین فرد معرفی می‌كردند. تا اینكه وعده موعود فرا رسید و برای ابلاغ آخرین فرمان خداوند و اتمام رسالت خویش در هنگام برگشت از سفر حج در مكانی به نام غدیر خم، در بزرگترین اجتماع مسلمین در دوران پیامبری خویش به پا خواست و به فرمان خداوند، امام علی علیه السلام و یازده معصوم از فرزندان او را به عنوام امام و رهبر مسلمین با جملاتی چون «من كنت مولاه فهذا علی مولاه» كه برگرفته از ولایت خداوند است، منصوب كرد.