شوخ طبعی و مزاح در سیره و سخن پیشوایان(ع)

اشاره
خوش خلقی و گشاده رویی از ویژگیهای هر مسلمان است. این ویژگی بارز در تعاملات و معاشرتهای متقابل اجتماعی و در شوخ طبعی آشكار می‌شود و سبب صمیمانه‌تر شدن روابط اجتماعی می‌گردد، و كینه را از دل می‌زداید. آن گونه كه رسول خداصلی الله علیه وآله می‌فرماید: «حُسْنُ البُشْرِ یذْهَبُ بِالسَّخِیمَةِ؛ گشاده رویی كینه را از دل می‌بَرَد.» (1) به همین منظور در اسلام توجه زیادی بدان شده است. با تورقی كوتاه در احادیث و سیره اهل بیت اطهارعلیهم السلام قطره‌ای از بیكران كردار پسندیده آنان را به خوانندگان تقدیم می‌كنیم.
بررسی روایات مزاح
با كاوشی گذرا در احادیث امامان معصوم علیهم السلام فهمیده می‌شود كه در روایات شیعی، دو گونه برخورد با مقوله مزاح شده و از دو زاویه بدان نگریسته شده است؛ یك دسته روایاتی است كه به مدح و ستایش مزاح می‌پردازد و دسته دیگر آن را نكوهش كرده است. با نگاهی دقیق‌تر مشخص می‌شود كه دسته سومی از احادیث هم وجود دارد كه مؤمنان را از مزاحِ بسیار باز می‌دارد و مزاحِ فراوان را مورد نكوهش قرار داده و آن را برنمی تابد.
مزاح ستوده
1. ضرورت مزاح پسندیده
اسلام، دین عاطفه، صلح و امید است و همواره مسلمانان را دعوت به صمیمیت و دوستی می‌نماید. تا آنجا كه امام علی علیه السلام در ضرورت گشاده رویی می‌فرماید: «بُشْرُ المُؤمِنِ فی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فی قَلبِهِ؛ شادی و گشادگی مؤمن در چهره او [آشكار] و غمش در دل او [مخفی] است.‌» (2) بدین معنا كه فرد مؤمن همواره غم خویش را برای خود نگه می‌دارد ولی در برخوردهای اجتماعی، دیگران را با گشاده رویی در شادی خود سهیم می‌نماید. این نه تنها گفتار اهل بیت علیهم السلام است بلكه در رفتار آن بزرگواران نیز به گونه روشن و عینی به چشم می‌خورد. بر خلاف آنچه در برخی اذهان جا افتاده است پیشوایان معصوم علیهم السلام، نه تنها اهل شاد كردن و مزاح پسندیده با دیگران بودند بلكه به دیگران نیز آن را توصیه می‌نمودند و شاد نمودن دل مؤمن و پاك كردن غبار غم از چهره او را - اگر چه به اندازه یك شوخی ساده - سجیه‌ای اخلاقی می‌دانستند.